پژوهشی پیرامون تدبردر قرآن صفحه 293

محدود نمی گردد، بلکه مواردی را نیز که در آینده رخ خواهد داد، شامل می شود که در اصطلاح اصولی گفته می شود «مورد، مخصص نیست».

در این گونه موارد فرقی نمی کند که لفظ آیه عمومیّت داشته باشد یا آنکه به مورد خاصی اشاره کند.

مثلا، آیه «الَّذِینَ قالَ لَهُمُ النَّاسُ» (آل عمران/ 173) در مورد جنگ احد است که مقصود از «ناس»، شخص «نعیم بن مسعود» جاسوس قریش، می باشد و یا سوره تبت که صریحا در مورد ابی لهب و همسرش می باشد؛ نه عموم آیه اوّل نه خصوص آیات سوره تبت، محدود به مورد خویش نمی باشند، بلکه بر حوادث مشابه در طول زمانهای آینده، جریان دارند.

اشاره

تزاحم در آیات بر دو قسم است:

الف: تزاحم میان آیات ب: تزاحم میان آیه و واقعیت خارجی

الف: تزاحم میان آیات

اشاره

تزاحم میان دو حکم، یا از تعارض ظاهری میان آنان ناشی می شود و یا اینکه در عمل با هم متزاحم می باشند در صورت اوّل، دو حکم مترتب بر یکدیگر می باشند و نظر به مراحل و شرایط مختلف دعوت دارد که در یک مرحله مثلا، قاطعیت در اعتقاد مطرح است و در عمل و برخورد با مشرکین باید عفو و اغماض، اصل قرار گیرد که سوره کافرون و آیه اعراف و آیاتی مشابه نظر به این مرحله دارد:

«لَکُمْ دِینُکُمْ وَ لِیَ دِینِ». (کافرون/ 6)