پژوهشی پیرامون تدبردر قرآن صفحه 341

مقدمه

«تدبّر» از ریشه «دبر»، به معنی اندیشیدن در پشت و ماوراء امور می باشد که «ژرف اندیشی» و «عاقبت اندیشی» را نظر دارد که نتیجه اش «کشف حقایقی است که در ابتدای امر و نظر سطحی، بچشم نمی آمد».

در «مفردات» می گوید: «التّدبیر»: «التفکیر فی دبر الأمور» که معنی «تدبّر» چنین خواهد بود: «التّفکر فی دبر الأمور»: (اندیشیدن در پشت امور).

«مختار الصحاح» می گوید:

«التّدبیر فی الأمر»: «النّظر إلی ما تؤل إلیه عاقبته»، و «التّدبّر»: «التّفکّر فیه».

که «تدبیر»: «با دقت نگریستن به آنچه که عاقبت امر به آن باز می گردد»، و «تدبر»:

«تفکر در عاقبت امر» می باشد.

«مصباح المنیر» می گوید:

الدّبر: خلاف القبل من کلّ شی ء، و منه یقال لآخر الأمر دبر و أصله ما أدبر عنه الإنسان، و «تدبّرته تدبّرا»: «نظرت فی دبره و هو عاقبته و آخره» که «دبر» خلاف جلو از هر چیز می باشد و از این رو به آخر امر «دبر» گفته می شود و اصل آن، هر آنچه انسان از آن