تاریخ عصر غیبت صفحه 128

درباره محدوده جغرافیایی فعالیت این سازمان بایستی پذیرفت که با توجه به حضور شیعیان در دوران فعالیت این سازمان در دورترین نقاط جهان اسلام مانند خراسان بزرگ، سیستان، مناطق جبال تا همدان، و از اهواز تا بصره، کوفه، واسط، بغداد، سامرا، مداین، قرای سواد، و از مدینه تا یمن، مصر و شاید مغرب، طبیعی به نظر می رسد که این سازمان محدوده فعالیت خود را به سراسر این مناطق گسترده باشد؛ چراکه هر چه مناطق شیعه نشین از دسترسی مرکز استقرار رهبری و امامت دورتر بود، امکان دسترسی و ملاقات با امام کمتر و ضرورت وجود نماینده یا وکیلی از جانب امام علیه السلام در آن مناطق، بیشتر خودنمایی می کرد. بنابراین، با قطع نظر از شواهد تاریخی نیز این سازمان، فعالیت خود را به پهنای مناطق شیعه نشین و مراکز تجمع شیعیان، می بایست گسترده باشد. بنابر گزارشات تاریخی نیز این حدس تأیید می شود؛ چراکه در منابع نخستین تاریخی و رجالی، وکیلانی را می توان یافت که هر یک در ناحیه خود به فعالیت مشغول بوده اند. اکنون با توجه به شواهد موجود، به ذکر این نواحی و برخی از وکیلان فعال، می پردازیم:

1. حجاز

· مدینه

با توجه به این که مدینه النبی صلی الله علیه و آله و سلم مرکز اصلی سکونت امامان شیعه علیهم السلام، بوده و این بزرگواران جز از سر ناچاری و یا به اجبار، از این شهر به جای دیگر منتقل نمی شده اند، خاستگاه تشکیل سازمان وکالت را در آن جا باید جست. مُعلَّی بن خُنَیس و نصر بن قابوس، وکیلان امام صادق علیه السلام در مدینه و اطراف آن بوده اند. معلّی بن خُنَیس به همین دلیل به دست داوود بن علی، رئیس شرطه حکومت عباسی، دستگیر شد و به شهادت رسید. به گفته ابن طاووس، او از بهترین و مشهورترین وکیلان امام صادق علیه السلام بوده است که شیعیان اموال فراوانی را به وی تحویل می داده اند.(1) نصر بن قابوس نیز بنا به نقل شیخ طوسی، حدود بیست سال وکیل امام