تاریخ عصر غیبت صفحه 186

سوم. الجامع الصحیح، معروف به سنن ترمزی، نوشته محمد بن عیسی بن سوره ترمزی (209- 297 قمری)؛

چهارم. سنن نسایی، نوشته احمد بن شعیب نسایی (214 یا 215 - 303 قمری).

افزون بر این کتاب ها ده ها بلکه صدها کتاب پر ارزش در همین دوره تدوین شد که از آن جمله کتاب های زیر را می توان نام برد:

یکم. فتوح البلدان و انساب الاشراف، نوشته بلاذری (متوفای 289 قمری)؛

دوم. اخبار الطوال نوشته دینوری (متوفای 282 قمری)؛

سوم. تاریخ یعقوبی نوشته احمد ابن واضح یعقوبی، (متوفای 284 قمری)؛

چهارم. تاریخ طبری و تفسیر طبری نوشته ابن جریر طبری (متوفای 310 قمری)؛

پنجم. الفتوح نوشته احمد بن اعثم کوفی (متوفای 314 قمری)؛

ششم. الکافی (اصول، فروع و روضه) نوشته محمد بن یعقوب کلینی، (متوفای 329 قمری)؛

هفتم. بصائر الدرجات نوشته محمد بن حسن بن صفار، (متوفای 290 قمری)؛

هشتم. المحاسن نوشته ابوعبدالله احمد بن محمد خالد برقی (متوفای 274 یا 280 قمری).

تاریخ غیبت و چگونگی آغاز آن

الف) آغاز غیبت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف

علمای اسلام درباره آغاز غیبت صغری چند نظر دارند:

1. برخی آغاز غیبت صغری را از جریان سرداب می دانند، یعنی زمانی که مأموران معتمد، خلیفۀ عباسی به منزل آن حضرت در سامرا تاختند تا آن حضرت را دست گیر کنند. آنان معتقدند: حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف از این تاریخ به بعد از دیده ها پنهان و غیبت صغرای آن حضرت آغاز شده است.

در بحث داستان سرداب خواهد آمد که این سخن از اساس نادرست است و امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از هنگام حملۀ عباسیان به سرداب از دیده ها پنهان نشده، بلکه قبل از آن، غیبت آن حضرت عجل الله تعالی فرجه الشریف آغاز شده بود.