تاریخ عصر غیبت صفحه 268

پنجم. از آن جا که مسائل مالی از مهم ترین وظایف وکیلان بوده، بعضی از افراد فاسد به این مقام طمع می ورزیدند و افرادی به دروغ مدّعی نیابت و وکالت و بابیت می شدند. البته طلب شهرت و احترام و گاه حسدورزی به وکیلان راستین نیز علّت بروز این ادعاها بوده است. از میان این افراد به ابوعبدالله السیاری، قاسم الشعرانی، محمد بن فرات، علی بن حسکه، و ابن بابا القمی می توان اشاره نمود.

وضعیت فکری و سیاسی - اجتماعی شیعه

الف) وضعیت فکری

شیعه در عصر غیبت صغری از نظر پایگاه فکری، وضعیت بهتری داشت. در این دوره، شیعیان علمای بزرگی در رشته های مختلف فکری و علمی اسلامی به جهان اسلام توانستند تحویل دهند؛ چرا که شیعیان با غیبت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف دریافتند که بیش از دوره های گذشته به حفظ و حراست از میراث فرهنگی و روایات پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیت علیهم السلام آن حضرت نیازمندند. به همین دلیل، در این دورۀ هفتاد ساله غیبت صغری، کتاب های پرارزشی را به نگارش درآوردند.

قم و کوفه در این عصر، دو مرکز مهم علم و حدیث شیعی بود. عالمان بزرگ شیعی مانند اشعری ها، حمیری ها، ابن بابویه ها، فرات بن ابراهیم و احمد بن محمد خالد برقی در این دو شهر دانش اندوختند و چندین کتاب با ارزش نوشتند.

اکنون نام برخی از نویسندگان شیعی این دوره و کتاب های آنان در پی می آید:

1. ابوالقاسم فرات بن ابراهیم بن فرات کوفی از اعلام غیبت صغری، نویسندۀ کتاب تفسیر فرات کوفی؛

2. محمد بن مسعود بن عیاشی تمیمی کوفی سمرقندی از علمای اواخر قرن سوم هجری، نویسندۀ کتاب تفسیر عیاشی؛

3. محمد بن یعقوب کلینی (درگذشته 329 قمری) نویسندۀ کتاب هایی مانند اصول کافی، فروع کافی، روضه کافی و چند اثر دیگر؛

4. ابوعلی محمد بن ابی بکر همام (258 - 332 یا 336 قمری) نویسنده کتاب هایی