تاریخ عصر غیبت صفحه 35

امنحه عن رکل الرجال و إن ترد

مالاً فعند وزیرک الاموال(1)

به خلیفه بگویید: ای عموزاده پیامبر! وزیرت را پای بند؛ زیرا او چموش است. او را از لگد زدن به مردم بازدار و اگر مالی بخواهی، نزد وزیرت است.

محمد بن عبدالملک الزیات، وزیر واثق (227- 232 قمری) نیز مردم را در تنوری پر از میخ شکنجه می داد. گویند که خود او هم در همان تنور شکنجه و کشته شد.(2)

والیان و دیگر کارگزاران دولت نیز در ظلم و اجحاف، دست کمی از وزیران نداشتند، چنان که ظلمِ فراوان آنان، بسیاری از شورش ها را برانگیخت، که در بحث بعد به برخی از آنها خواهیم پرداخت. هم چنین در بررسی وضعیت اجتماعی این دوره به برخی از چپاول ها، اختلاس ها، رشوه ها، اسراف ها، زیاده خواهی ها و درآمدهای کلان وزیران و امیران و دیگر کارگزاران و دولت مردان اشاره خواهیم کرد.

6. فتنه ها و آشوب های داخلی

اشاره

ضعف دستگاه خلافت به دلیل عیاشی و حیف و میل کردن بیت المال و تسلط ترکان از یک سو، و فشار و ظلم به توده مردم، از سوی دیگر، به آشوب ها و قیام هایی در این دوره انجامید؛ شورش ها و نهضت هایی که در واقع ضعف و ظلم را نشان می دهد.

برخی از این حرکت ها فتنه و بدون خاست گاه بودند که برخی از اشرار آنها را رهبری می کردند، هم چون فتنه خوارج و شورش صاحب زنج. برخی دیگر نیز جنبش هایی در برابر ظلم خلفا و یا فریاد اعتراض به چیرگی ترکان و دسته دیگر قیام هایی اصیل و با پشتوانه بودند که به هواداری از رضای آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم به پا می شد؛ قیام های علویان هوادارانی دارای بینش های گوناگون و رهبرانی با انگیزه های