تاریخ عصر غیبت صفحه 38

مساور در سال 254 قمری بر بیشتر اطراف موصل استیلا پیدا کرد و کارش بالا گرفت. فرمان دار خلیفه، در موصل با او به جنگ پرداخت، ولی شکست خورد. از این رو، مساور کارش بیشتر بالا گرفت و مردم از وی به هراس افتادند. او پس از آن، خانه امیر موصل را به آتش کشید و سپس در مسجد جامع شهر با مردم نماز جمعه اقامه کرد و برای آنان خطبه خواند.(1)

ارتش خلیفه در سال 255 قمری با او جنگید، ولی باز هم شکست خورد و مساور پیروز شد.(2)

مساور آن قدر سیطره و قدرت یافت که بر بیشتر شهرهای عراق تسلط پیدا کرد، تا آن جا که نمی گذاشت برای خلیفه خراج و اموال بفرستند و بر حقوق و مواجب سپاهیان خلیفه تنگ می گرفت.(3) وی سرانجام پس از درگیری(4) و غارت(5) در سال 263 قمری درگذشت.(6)

خوارج در این که بعد از او به چه کسی رجوع کنند، اختلاف کردند و در نتیجه به کشتار و جنگ با یک دیگر پرداختند، تا سرانجام به هارون بن عبدالله جبلی گرویدند، او نیز همین که تعداد طرفدارانش فزونی گرفت، موصل و اطراف آن را گرفت و مالیات را برای خود استیفا نمود.(7)

چهارم. شورش «صاحب زنج» (زنگیان)

بی تردید، شورش و قیام صاحب زنج از خطرناک ترین و مؤثرترین حوادث دوره دوم خلافت سامرا و هنگام ضعف و از هم پاشیدن آن در زمان مهتدی و معتمد به شمار می رود.(8) در این باره بسیاری معتقدند که شورش و قیام صاحب زنج برای

1- الکامل، ج 7، ص 205.
2- الکامل، ج 7، ص 215.
3- الکامل، ج 7، ص 226.
4- الکامل، ج 7، ص 226، 240 و 272.
5- الکامل، ج 7، ص 249.
6- الکامل، ج 7، ص 309.
7- الکامل، ج 7، ص 309- 310.
8- سید محمد صدر، تاریخ الغیبه الصغری، ص 350.