- پیش گفتار 1
- غیبت حضرت ادریس علیه السّلام 5
- اشاره 5
- فصل 1: سابقه غیبت خلیفه الهی در زمین 5
- غیبت خلیفه (یا خلفای) الهی پس از حضرت نوح علیه السّلام 6
- غیبت حضرت یوسف علیه السّلام 7
- غیبت خلفای الهی پیش از ظهور حضرت موسی علیه السّلام 10
- غیبت حضرت موسی علیه السّلام 11
- معنای غیبت امام عصر علیه السّلام 12
- خالی نبودن زمین از حجّت الهی 15
- توجّه دادن امام عصر علیه السّلام به غیبت های انبیا علیهم السّلام 16
- پیشگویی پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و اله و سلم در مورد غیبت امام دوازدهم علیه السّلام 20
- پیشگویی امیرالمؤمنین علیه السلام درباره غیبت امام عصر علیه السلام 22
- اشاره 22
- پیشگویی حضرت مجتبی علیه السّلام نسبت به غیبت حضرت ولی عصر علیه السّلام 24
- پیشگویی پدر بزرگوار امام زمان علیه السّلام در مورد غیبت فرزند خویش 25
- اشاره 25
- پیشگویی پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و اله و سلم درباره دو غیبت آخرین جانشین خود 26
- پیشگویی سال شروع غیبت امام عصر علیه السّلام از 40 سال قبل 27
- تفاوت دو غیبت از جهت مدّت زمان آنها 29
- اشاره 29
- تفاوت دو غیبت از جهت نحوه ارتباط با امام غایب 31
- غیبت کامل و ناقص 35
- جایگاه ممتاز نوّاب خاصّ امام زمان علیه السّلام حتّی در غیبت کبری 36
- بسته بودن باب نیابت خاصّه (تکالیف جدید) در غیبت کبری 38
- معلوم بودن جایگاه امام علیه السّلام برای برخی از خواص در هر دو غیبت 42
- عدم امکان ارتباط اختیاری با امام علیه السّلام در غیبت کبری 45
- ناشناخته بودن کارگزاران امام علیه السّلام در زمان غیبت کبری 47
- محدودیّت های کارگزاران در ارتباط با مردم و امام علیه السّلام 51
- عنایت حضرت به مؤمنان بدون وجود راه ارتباطی ظاهری با ایشان 52
- تشبیه امام غایب علیه السّلام به خورشید پس ابر 53
- ارزش و اهمیّت نور ولایت امام عصر علیه السّلام 55
- امتحان حضرت آدم علیه السّلام در خصوص ولایت امام عصر علیه السّلام 56
- امتحان حضرت ابراهیم علیه السّلام در مورد ولایت امام زمان علیه السّلام 59
- تفاوت مؤمنان در بهره مندی از نور ولایت امام غایب علیه السّلام 61
- سطح پایین و بالای بهره بردن از خورشید پشت ابر 63
- رابطه دیدار امام غایب با معرفت ایشان 65
- اولویّت انجام وظیفه بر اهتمام نسبت به دیدن امام غایب علیه السّلام 67
- تذکّرات نایب دوم امام زمان علیه السّلام در مورد دیدار حضرت و شوق نسبت به آن 69
- غیبت امام عصر علیه السّلام خواست قطعی خداوند 72
- ضرورت تسلیم نسبت به غیبت امام زمان علیه السّلام 73
- اهمیّت زیارت امام علیه السّلام در زمان غیبت 75
- اشاره 79
- دو گرایش افراطی و تفریطی در مورد شوق دیدار امام غایب علیه السّلام 79
- شوق دیدار امام عصر علیه السّلام لازمه ولایت و محبّت ایشان 82
- استحباب دعا برای دیدار امام عصر علیه السّلام در زمان غیبت 84
- اشکالات وارد شده بر تقاضای دیدار امام زمان علیه السّلام در زمان غیبت 86
- بررسی دلالت الفاظ دعاها بر دیدن امام زمان علیه السّلام در زمان غیبت 86
- تقاضای رؤیت امام عصر علیه السّلام در زمان غیبت و ظهور 89
- مطلوبیّت تمنّای رسیدن به خدمت امام زمان علیه السّلام و دعا برای تحقّق آن 92
- استحباب اصرار در دعا برای تقاضای دیدار امام زمان علیه السّلام 94
- وظیفه مؤمن در صورت عدم استجابت دعا 95
- خطر شیفتگی شدید به امام زمان علیه السّلام 96
- ذکر آداب و اعمالی برای تشرّف خدمت امام عصر علیه السّلام 98
- مراقبت بر یکی از تعقیبات نماز برای توفیق دیدار امام عصر علیه السّلام 100
- عمل به وظیفه؛ بهترین راه رسیدن به فیض دیدار امام زمان علیه السّلام 103
- اشاره 107
- ادّعای رؤیت امام عصر علیه السّلام 107
- تشرّف سیّد بن طاووس به محضر حضرت مهدی علیه السّلام 108
- تشرّف مرحوم علاّمه بحر العلوم خدمت حضرت ولیّ عصر علیه السّلام 109
- تشرّفات میرزا محمّد تقی موسوی اصفهانی خدمت امام زمان علیه السّلام 111
- تشویق به نقل قضایای متقن در تشرّف خدمت حضرت علیه السّلام 114
- منظور از مشاهده ای که باید تکذیب شود 115
- عدم جواز تکذیب مدّعی تشرّف 115
- نقد و بررسی اصالت اشتباه و دروغ در مورد ادّعای رؤیت 119
- بررسی ادّعای لزوم تکذیب مدّعی رؤیت 120
- بررسی اخبار دالّ بر عدم امکان رؤیت امام زمان علیه السّلام در زمان غیبت 121
- نظر علاّمه بحر العلوم درباره مدّعی رؤیت 122
- تکذیب مدّعی رؤیت در عمل 123
- عدم تمامیّت دلیل بر تکذیب مدّعی رؤیت 125
- تفاوت میان اثبات شرعی و احراز وجدانی 126
- حجّیّت یا عدم حجّیّت شرعی تشرّفات 128
- معیارهای اعتماد بر تشرّفات منقول 131
- نمونه ای از تشرّفات قطعی در زمان غیبت کبری 133
- قرینه ای بر عدم جواز اعتماد به نقل تشرّف 135
- لزوم احتیاط در اعتماد و عدم اعتماد بر حکایات تشرّف 136
- اشاره 138
- باز بودن راه به سوی امام غایب علیه السّلام 138
- اختصاص این راه به خواص 140
- سیره و سلوک خواصّ امام زمان علیه السّلام 141
- بطلان ادّعای ارتباط با امام علیه السّلام 145
- گناهان؛ سبب محجوب شدن از امام عصر علیه السّلام 147
- رفع حجاب از نفس با تهذیب آن 149
- اشاره 152
- طرح سؤال: چرا امام عصر علیه السّلام غایب شده اند؟ 153
- ارائه برهان لطف برای اثبات ضرورت عقلی وجود امام علیه السّلام 154
- نقد و بررسی منطقی برهان لطف 156
- عدم جواز اسناد غرض به افعال الهی 157
- سنّت «امتحان» در خلقت خداوند 159
- عدم وجوب «لطف» در امتحان الهی 161
- ملزم نبودن خداوند به رعایت اصلح در مورد بندگان 162
- عدم وجوب اعمال جود و کرم از جانب خداوند 166
- خلاصه نقد برهان لطف به نقل از موافقان 169
- نکات دیگری در نقد برهان لطف 170
- عدم ضرورت استمرار ظهور امام علیه السّلام 173
- قابل کشف نبودن حکمت غیبت 174
- سؤال از حکمت غیبت امام عصر علیه السّلام 174
- نظریّه ای درباره ملاک ظهور و غیبت امام علیه السّلام 175
- سرایت دادن نظریّه به ظهور و غیبت امام علیه السّلام برای هر فرد 177
- تأیید نظریّه مزبور با آیات و روایات 178
- نظریّه علّت فلسفی غیبت امام علیه السّلام 180
- اعطای نعمت ها براساس لیاقت و شایستگی نیست 181
- حضور آشکار ائمّه علیهم السّلام در جامعه بدون وجود لیاقت مردم 183
- عدم وجوب ظهور امام علیه السّلام بر فرد لایق در زمان غیبت 185
- سلب نعمت لزوما به علّت بی لیاقتی نیست 186
- نقد و بررسی نظریّه علّت فلسفی غیبت امام علیه السّلام 187
- دیدگاه صحیح درباره ارتباط غیبت امام علیه السّلام با کفران نعمت ظهور ایشان 188
- عدم ضابطه کلّی برای کشف علّت غیبت امام علیه السّلام 189
- قابل کشف نبودن حکمت غیبت برای ما 190
- تشبیه غیبت امام عصر علیه السّلام به کارهای حضرت خضر علیه السّلام 192
- روشن نشدن حکمت غیبت پیش از ظهور 192
- بررسی نظر مرحوم شیخ مفید درباره علّت غیبت 193
- تصدیق حکیم بودن خداوند، بدون آگاهی از حکمت الهی 195
- ممنوعیّت سؤال درباره علّت غیبت 196
- بررسی ادّعای کشف علّت غیبت از توقیع امام علیه السّلام 198
- دیدگاه مرحوم سیّد مرتضی درباره علّت غیبت 200
- بررسی و نقد نظرات مرحوم سیّد مرتضی 202
- عدم جواز اظهارنظر عقلی در مورد علّت غیبت 203
- بررسی آراء مرحوم شیخ طوسی و علاّمه خواجه نصیر الدّین طوسی 204
- وقوع غیبت به اراده الهی 207
- معنای «علّت» غیبت امام علیه السّلام در احادیث 209
- اوّلین علّت غیبت امام علیه السّلام: ترس از کشته شدن 211
- دومین علّت غیبت امام علیه السّلام: امتحان مردم 214
- نقل و بررسی سخن شیخ طوسی در ردّ این علّت 216
- سخن دیگری در ردّ این علّت و بیان مرحوم شیخ 217
- سومین علّت غیبت امام علیه السّلام: بر عهده نداشتن بیعت 219
- چهارمین علّت غیبت امام علیه السّلام: اجرای سنّت های پیامبران 221
- پنجمین علّت غیبت امام علیه السّلام: گناهان مردم 224
- صحّت استناد غیبت امام علیه السّلام به علل نقلی مذکور 226
- طرح علّت ششم غیبت و بررسی آن 227
- اشاره 229
- طرح دو علّت استحسانی برای غیبت امام علیه السّلام 229
- بررسی توقیع امام علیه السّلام از جهت بیان علّت غیبت 230
- بررسی نظریه «نبودن 313 یار» به عنوان علّت غیبت 235
- عدم کفایت وجود 313 نفر برای ظهور 239
- یکی نبودن شرط ظهور با علّت غیبت 239
- قاعده ای در سخن گفتن به صورت شرطی 240
- مصادره به مطلوب در استدلال برخی از بزرگان 244
- بررسی شرط وجود 313 یار برای ظهور 247
- تقدّم ظهور امام علیه السلام بر اجتماع 313 یار ایشان 248
- اشاره 253
- نظریّه وجود 313 یار بااخلاص به عنوان شرط لازم ظهور 254
- وجود 313 نفر، شرط کافی یا شرط لازم؟ 255
- عدم توقّف ظهور بر تولّد 313 یار بااخلاص 257
- معرّفی برخی از 313 یار امام زمان علیه السّلام 258
- تئوری «خواست مردم، شرط لازم و کافی برای ظهور» 259
- تصویری از وضعیّت یاران امیر المؤمنین علیه السّلام در زمان خلافت ایشان 262
- عدم اعتماد امیر المؤمنین علیه السّلام به مردم در قبول خلافت 266
- علّت عدم قیام امیرالمؤمنین علیه السلام پس از پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم 268
- معنای «حضور الحاضر و قیام الحجّه بوجود الناصر» 270
- عدم وجوب پذیرش بیعت با مردم بر امام علیه السّلام 272
- قابل تحلیل نبودن سیره ائمّه علیهم السلام براساس ضوابط بشری 273
- متّکی بودن همه کارهای ائمّه علیهم السّلام براساس ضوابط الهی 275
- کمترین فایده نقل این احادیث 277
- ائمّه علیهم السّلام صرفا مأمور به ظاهر نبوده اند 279
- اعمال ائمّه علیهم السّلام تنها صورت وجوب برایشان نداشته است 282
- نقد و بررسی این نظریّه 285
- در اختیار نبودن ضابطه کلّی برای سبب قیام ائمّه علیهم السّلام 287
- نقد و بررسی این تئوری 290
- دلیل اوّل بر ضرورت آمادگی عمومی مردم به عنوان شرط لازم ظهور 293
- تحوّل دلهای مردم پس از ظهور به دست امام عصر علیه السّلام 294
- اسلام پس از ظهور: با رغبت یا کراهت 297
- معنای آیه شریفه: «لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ» 299
- دلیل دوم بر ضرورت آمادگی عمومی مردم به عنوان شرط لازم ظهور 302
- منافات نداشتن جنگ و خونریزی پس از ظهور با معجزه بودن آن 304
- پیروزی مسلمانان در جنگ بدر به اعجاز الهی 306
- شباهت قیام امام زمان علیه السّلام به غلبه پیامبر صلّی اللّه علیه و اله و سلم در جنگ بدر 308
- لشکریان غیبی امام عصر علیه السّلام در هنگام ظهور 310
- الهی بودن امر ظهور حضرت مهدی علیه السّلام 310
- تشبیه قیام امام زمان علیه السّلام به خروج پیامبر صلّی اللّه علیه و اله و سلم 312
- معجزه بودن تکمیل عقول به دست بابرکت امام عصر علیه السّلام 315
- تأکید بر اعجازآمیز بودن قیام حضرت مهدی علیه السّلام 315
- دلیل سوم بر ضرورت آمادگی مردم به عنوان شرط لازم ظهور 317
- اتمام حجّت بر مدّعیان حکومت جهانی قبل از ظهور امام زمان علیه السّلام 320
- عدم ضرورت آمادگی عمومی به عنوان شرط ظهور حضرت مهدی علیه السّلام 322
- بعید بودن ظهور مشروط به یأس بشر از قوانین بشری 324
- مشروط نبودن ظهور به رواج فساد 326
- اشاره 329
- یک نظریّه تاریخی-کلامی در بیان شرایط ظهور 329
- ظهور مصلحان الهی در غیر نقاط تعادل تاریخ 332
- درخشان بودن آینده تاریخ فقط براساس اخبار غیبی 335
- رو به سوی رشد نداشتن تاریخ بشریّت 335
- مشروط نبودن ظهور امام زمان علیه السّلام به پر شدن جهان از ظلم و جور 336
- استقرار حکومت حضرت مهدی علیه السّلام مستلزم کشتار عمومی نیست 338
- دموکراسی، معیار مشروعیّت نظام حکومت امام زمان علیه السّلام نیست 339
- یک نظریّه نقلی-کلامی در ارائه پیش شرط ظهور 340
- تعیین نشدن پیش شرط ظهور در احادیث 343
- صحیح نبودن تقسیم بندی تاریخ امامت به سه دوره 345
- نه عدالت خواهی مردم، شرط لازم ظهور است و نه عمل آنها به عدالت 347
- راز غیبت، آمادگی مردم جهان برای ظهور نیست 350
- نظریّه اختیاری بودن ظهور 351
- کار خدا بودن ظهور امام زمان علیه السّلام 353
- خدایی بودن ظهور امام عصر علیه السّلام 355
- برنامه ریزی برای پیروزی نهضت امام زمان علیه السّلام کار ما نیست 359
- عدم یأس از ظهور در فرض فراهم نبودن شرایط و زمینه های بشری آن 359
- ایجاد انگیزه برای تلاش و جهاد در صورت اعتقاد به الهی بودن امر ظهور 361
- ضرورت انجام وظیفه همراه با دعا بر تعجیل فرج امام عصر علیه السّلام 363
پیش گفتار
بسم الله الرحمن الرحیم
این تلاش ناچیز را به نیابت از
همه اساتیدی که در محضرشان درس مهدویّت آموخته ام.
به:
مایه فخر همه مادران مؤمن، پرورنده نور پروردگار و امانتدار امین او
مولاتنا حضرت نرجس خاتون سلام الله علیها
تقدیم می دارم.
مؤلّف
در عصر امامت امام عصر علیه السّلام، شاید هیچ امری به دشواری و حسّاسیّت غیبت آن حضرت، ابزار آزمایش شیعیان و مؤمنان نبوده باشد. به علاوه، هرچند غیبت خلفای الهی، در امّت های پیشین، سابقه ای دیرین دارد، امّا طولانی شدن آن در امّت اسلام (تا حدود 12قرن) زمینه پیدایش ابهامات و اشکالات فراوانی شده است.
غیبت امام علیه السّلام از جهات مختلف در معرض آراء و نظریّات متفاوت و بعضا متعارض قرار گرفته است. اوّلین مسأله مورد بحث عبارت است از: «چگونگی ارتباط با آن حضرت در زمان غیبت کبری و نیز طریق بهره وری از وجود مقدّس ایشان در این دوران» . در این مورد دیدگاه های ضدّونقیضی نسبت به امکان تشرّف به محضر امام غایب علیه السّلام وجود دارد که باید به طور مستدل مورد بحث و بررسی قرار گیرند و مشرب صحیح در این میان شناخته شود.
مسأله دیگر به علّت یا علل غیبت امام عصر علیه السّلام مربوط می شود که از دو منظر عقل و نقل به آن توجّه شده است. در این خصوص مباحث مفصّل و مبسوطی تحت عنوان «دلیل یا ادلّه عقلی غیبت» مطرح شده که صحّت ادّعای عقلانیّت آنها باید با نقد و بررسی عمیق مورد سنجش قرار گیرد. همچنین دلایل نقلی متعدّدی