پژوهشی در علوم قرآن صفحه 133

نمی بیند. زیرا ملاک اصلی ت_واتر قرائت است. در تواتر فرد هیچ گونه تاثیری ندارد. قرائت او نمی تواند معتمد باشد. از نظر ف_ق_هی هم قرائت عاصم که توسط راویان ایشان نقل شده اعتباری در عرصه فقاهت نمی تواند داشته باشد. زیرا عاصم قرائت خود را با سه واسطه در عرض هم از علی بن ابی طالب علیهم السلام می رساند. یکی ابو عبد الرحمن سلمی، زر بن حبیش و ابو عمرو شیبانی. راویانی که قرائت ایشان را نقل می کنند عبارتند از ح_ف_ص بن س_ل_یمان اسدی (ریب) که معروفترین بوده و از همه بیشتر مورد توجه است. دیگری شعبه بن عیاش معروف به ابوبکر. (قرائت عاصم به سلمی آنگاه به عبدالله بن مسعود منتهی می شود. چون با قرائت متواتر منطبق است با قرائت امیرالمؤمنین علیه السلام هماهنگ می باشد).

در کتاب های رجالی شیعه نام و نشانی از عاصم یافت نمی شود. اما بر اساس نقل البیان،رجالیون اهل سنت وی را توثیق می کنند. (1) در مورد راویان ایشان آنچه مورد توجه است «حفص» بوده نه ابوبکر. ح_ف_ص در کتاب های رجالی شیعه توثیق نشده است. اگر سخنانی که به عنوان کذاب و جاعل ح_دی_ث ک_ه ب_رخی عنوان می کنند. (2) در مورد ایشان ثابت نشود، حداقل این است که امامی م_ج_ه_ول الحال است و به روایت او نمی توان در فقه اعتماد نمود.

در عین حال عاصم چون با یک واس_طه به زمان علی بن ابی طالب علیه السلام متصل می شود. چون ایشان اهل کوفه بوده و قرائت وی به لحاظ دقتی که داش_ت_ه در اک_ث_ر م_وارد م_نطبق با قرائت عموم می باشد. به فرمایش زیبای برخی «ن_سبت» در این مورد معکوس است. (3) ملاک قرائت متواتر است نه قرائت فرد. در بین قراء سبع عاصم چنین ویژگی را دارد که همراه با قرائت عمومی می باشد. جز در موارد بسیار اندک، از ق_رائت م_ت_وات_ر ف_اص_ل_ه ن_گ_رف_ته است. بر این اساس صحیح نیست صحت قرائت قرآن را قرائت عاصم به روایت حفص عنوان نمود.

با بررسی که از نقل اختلاف قرائت های تفسیر شریف مجمع البیان انجام گرفت به دو مورد برخورد شد. قرائت عاصم به روایت حفص با قرائت متواتر تفاوت دارد. ی_کی کسره

1- البیان، ص 144.
2- همان، ص 145.
3- التمهید، ج 2، ص 245.

کید در «کَیدِ الکافرین» است که قرائت منسوب به عاصم نصب کید «کَید الکافرین» (1) است. (2) دوم آیه 33 احزاب است که قرائت متواتر «قَرنَ بُیوتکنَّ» به فتح قاف می باشد. در صورتی که قرائت منسوب به عاصم به روای_ت ح_ف_ص ب_ه ک_س_ر ق_اف است، «قِرنَ». البته نقل دیگر از عاصم در همین مورد همان قرائت ع_م_وم_ی اس_ت. (3) این ویژگی مهم قرائت عاصم است که از برکت پیروی از اهل بیت و علی بن ابی طالب علیه السلام نصیب وی شده است. بنابراین ملاک صحت قرائت، قرائت فردی چون عاصم نیست. ملاک تواتر قرائت است که قرائت عاصم به روایت حفص جز در موارد اندک منطبق با قرائت متواتر است.

این نکته نیز ممکن است نیاز به توضیح داشته باشد که در روایت موثق از امام صادق علیه السلام این چنین آم_ده ب_ود ک_ه ما بر قرائت «اُبَیَ» هستیم. (4) قرائت اُبیَ هم به عنوان فرد خصوصیت ندارد. با در نظر گرفتن این که قرائت ابی م_ن_طبق با قرائت متواتر بوده است (که قرائت اصلی قرآن است) به این جهت امام علیه السلام می فرماید ما بر طبق قرائت «ابی» هستیم. قرائت ائمه علیهم السلام هم به این جهت که به لحاظ آگاهی به حقیقت قرآن همراه با قرائت متواتر بوده اعتبار دارد.

ملاک صحت قرائت

نتیجه مهم این پژوهش این است که تنها ملاک صحت قرائت یک چیز است و آن تواتر قرائت است. گر چه برخی ملاک های متعدد عنوان نموده اند. مانند موافقت با قرائت عمومی، موافقت با افصح در زبان ع_ربی، عدم مخالفت با دلیل و برهان قطعی. (5) از مطالب گذشته به دست آمد آنچه ملاک صحت قرائت است همان موافقت با قرائت عمومی و متواتر می باشد. البته وقتی قرائت اصلی قرآن اح_راز ش_د، م_ط_ابق افصح نیز خواهد بود و هیچ دلیل قطعی هم با آن منافاتی نخواهد داشت.

در س_راسر کتاب های روایی هم روایت صحیحی وجود ندارد که با قرائت متواتر

1- انفال، 18.
2- مجمع البیان، ج 4، ص 531.
3- همان، ج 8، ص 355.
4- کافی، کتاب فضل القرآن، باب نوادر، حدیث 27.
5- التمهید، ج 2، ص 119 و 154.