پژوهشی در علوم قرآن صفحه 137

متشابه، راه تفسیر آیه های م_ت_شابه، چرا قرآن مشتمل بر متشابه است؟ خطر پیروی از متشابه و ... خواهیم پرداخت. اما از طرح ب_ح_ث ه_ای دام_نه داری چون توضیح آیه های متشابه قرآن که بیشتر جنبه تفسیری دارند، نه علوم قرآنی، پ_ره_ی_ز می شود. گر چه برخی از مؤلفان این موضوع را به صورت گسترده و حجیم به علوم قرآنی کشانیده اند. در علوم قرآن باید روش ها بررسی شود، نه مفاهیم آیه هاکه بحث تفسیری است. علوم ق_رآن همانند اصول فقه نسبت به فقه است، همان گونه که طرح مسایل فقهی در اصول خروج از م_وض_وع است، طرح مفاهیم آیه ها نیز خروج از موضوع علوم قرآن است. با این تذکر وارد بحث های این بخش می شویم.

معنای محکم

«م_ح_کم» از حُکم از نظر لغت به معنای «منع» می باشد: الحُکم المَنع، الحاکم من یَمنَعُ الظالم عن ظلمه؛ «حاکم به کسی گفته می شود که مانع ظلم ظالم می شود.» ح_ک_م_ه ال_لجام هی تمنع الفرس عن الاضطراب؛ «حکمت دهنه افسار اسب است که اسب را از اضطراب به چپ و راست باز می دارد.» بناء محکم ای وثیق یمنع عن التعرض؛ «ساختمان محکم ساختمانی است که مطمئن و مانع از تعرض دشمن است». سخن حکیم با حکمت، سخنی که بی مورد و لغو نیست. (1) در واقع حکم باور یقینی و حقیقت محم و خلل ناپذیر است. (2)

م_ح_کم به این معنا صفت تمام آیه های قرآن است و نمی توان آیه های قرآن را به دو بخش محکم و غیر محکم تقسیم نمود، کتاب احکمت آیاته ثمّ فصّلت. (3) «آیه های قرآن حکمت محض هستند.» لا ی_أت_ی_ه ال_ب_اطل من بین یدیه و لا من خلفه. (4) «باطل از هیچ جانب به سوی قرآن راه ندارد».

1- مفردات، ص 126، نهایه ابن الاثیر، ج 2، ص 418. کتاب العین، ص 191. المنجد، ص 146 و ... .
2- التحقیق، ج 2، ص 265.
3- هود، 1.
4- فصلت، 42.