پژوهشی در علوم قرآن صفحه 138

معنای متشابه

«م_تشابه» از تشابه یعنی تماثل و همانند است. شُبهه هم از همین ریشه است. زیرا همانند و مشابه حق است؛ حق نماست. متشابه به معنای واژگانی آن، همانند محکم صفت و ویژگی تمام آیه های قرآن می باشد. همۀ آی_ه ه_ای ق_رآن در حق بودن، صدق بودن، معجزه و وحی بودن و رهنمود و هدایت بودن همانند هستند. ن_م_ی ت_وان آی_ه ه_ای ق_رآن را ب_ه دو گ_روه م_ت_ش_اب_ه و غ_ی_ر م_ت_ش_اب_ه ت_ق_س_ی_م ن_م_ود، و اللّه ن_زّل اح_س_ن ال_ح_دی_ث ک_ت_اب_اً متشابهاً؛ (1) خدای سبحان زیباترین سخن را فرود فرستاد، کتابی که آیه های آن متشابه و همانند یکدیگرند».

ب_ن_ابراین از مفهوم واژگانی محکم و متشابه نمی توان به منظور این تقسیم بندی رسید. گرچه از م_ف_ه_وم واژگ_ان_ی می توان کمک گرفت. به همین سبب در بیان ویژگی آیات محکم و متشابه دی_دگ_اه ه_ای بسیاری ابراز شده است و تنها المیزان شانزده دیدگاه نقل می کند (2) که به برخی از آنها برای ایجاد زمینه جهت طرح دیدگاه منتخب اشاره می شود.

دیدگاه ها

اشاره

1_ برخی گفته اند آیه های محکم، یعنی آیه های ناسخ ، و آیه های متشابه یعنی آیه های منسوخ. برای این دیدگاه دلیل ابراز نشده است. افزون بر این که آیه های متشابه منسوخ نیستند. بسیاری از آیه های متشابه در م_ورد خ_داش_ن_اسی هستند. مانند: الرحمن علی العرش استوی. (3) و منسوخ هم نمی باشد. به همین جهت این دیدگاه مخدوش است.

2_ برخی گفته اند آیه های محکم آیاتی که عقل برای درک آنها راه دارد. یعنی می توان آنها را درک کرد. ام_ا آی_ه های متشابه آیاتی هستند که عقل آنها را نمی تواند درک کند! این سخن هم مخدوش است. زیرا ق_رآن ه_م_گان را دعوت می کند که در همه آیه های آن تعقل و تدبر کنند، أفلا یتدبرون القرآن ام ع_ل_ی ق_لوب اقفالها،(4) «آیا قرآن را تدبر

1- زمر، 23.
2- المیزان، ج 3، ص 31.
3- طه، 5.
4- محمد، 24.