پژوهشی در علوم قرآن صفحه 146

همچنین م_نظور از ید اللّه فوق ایدیهم قدرت الهی است، که بالاترین است. و چون دست م_ظ_هر قدرت نمایی است، تعبیر به «ید اللّه» شده است. آیه های قرآن در مورد اعمال انسان، دو نسبت را می رسانند که کار انسان هم به واسطه یعنی انسان و هم به علت اصلی «عله العلل» یعنی خدا، استناد دارد. نتیجه این می شود نه جبر نه تفویض، بلکه اختیار که بین این دو می باشد، صحیح است. اگر تشابهی هم باشد، بر طرف م_ی ش_ود. ن_ت_یجه این دیدگاه این است که آیه های متشابه در عین داشتن مفهوم روشن متشابه هستند. چون مفهوم آنها تردید برانگیز است.

و این همان نکته عمیقی است که المیزان طرح می کند، معنی المتشابه ان تکون الایه مع حفظ کونها آیه داله علی معنا مریب مردد لا من جهت اللفظ ... بل من جهت کون معناها غیر ملائم لمعنا آیه اخری محکمه. (1) «تشابه آیه از لحاظ لفظ نیست، از لحاظ این است که مفهومی را ایفا می کند با آیه های محکم سازگاری ندارد».

در مورد دیگر روشن تر از این می فرماید: الآیات المعدوده من متشابه القرآن ... فی غایه الوضوح من جهت المفهوم انما التشابه فی المراد منها. (2) «آی_ات_ی ک_ه متشابه شمرده شده اند از جهت مفهوم در نهایت روشنی هستند تشابه آنه ابه لحاظ مقصود از آیه هاست».

تفسیر متشابهات

اشاره

از آنچه که گذشت این نکته نیز به دست آمد که راه برداشت صحیح از متشابهات برگرداندن آنها ب_ه دام_ن م_ح_ک_م_ات است. متشابه تا زمانی که خود مستقل معنا شود، مفهوم شک آور دارد. ولی ه_ن_گ_امی که بر دامن آیه های محکم برگشت، تردید و اضطراب از مفهوم آن بر طرف می شود. به همین جهت محکمات «ام» یعنی مرجع نامیده شده اند که فرمود هُنّ ام الکتاب. «اُم» به معنای مرجع است. مادر را که ام می گویند برای این است که محل رجوع