پژوهشی در علوم قرآن صفحه 156

جهت در شرایع آس_م_ان_ی ن_س_خ رخ می دهد. شریعت بعدی شریعت قبلی را نسخ می نمایند. زیرا آن مقررات تأمین ک_ن_ن_ده مصالح در زمان مشخص بوده اند و یا برخی قوانین آنها نسخ می شود. مانند حکم قبله که ابتدا به جهت بیت المقدس بود و از جانب خدا هم در شریعت اسلام ابقا شده بود، و ما جعلنا القبله ال_تی کنت علیها الا لنعلم من یتبع الرسول ممن ینقلب علی عقبیه، (1) «ما آن قبیله ای که ب_ه س_وی آن ب_ودی (بیت المقدس) روا ن_داش_ت_ه ب_ودی_م جز برای اینکه پیروان حق و رسول خود را از هواداران خواهش های نفسانی تشخیص دهیم». م_ف_اد ای_ن آی_ه تثب_ی_ت ق_بله اول یعنی ب_یت المقدس است، این مفاد نسخ شده است، توسط آیه، قد نری تقلب وجهک فی السماء فلنولینک قبله ترضیها فولّ وجهک شطر المسجد الحرام. (2) «ما می بینیم که صورت خویش را همواره به سوی آسمان دوخته ای (مثل این که منتظر حکم تغییر قبله هستی) اکنون تو را به سمت قبله ای که مورد رضایت باشد جهت می دهیم. پس صورت خویش را به طرف مسجد الحرام برگردان». بنابراین می شود حکم شریعت قبلی حتی بعد از مدتی تثبیت در شریعت بعدی نسخ شود. و نیز امکان دارد در درون یک شرعیت حکمی به صورت تا اطلاع ثانوی نهاده، آنگاه نسخ شود، مانند آیه نجوا (3) و آیه امتاع. (4)

اقسام نسخ

در ب_حث ناسخ و منسوخ برای نسخ اقسامی ذکر شده است، که برخی از آنها در قرآن مصداق ندارند. در عین حال برای آشنایی اجمالی به آنها اشاره می شود.

ال_ف: ن_س_خ تلاوت با ابقاء حکم، که الفاظی به عنوان قرآن بوده اند. آن گاه تلاوت آنها

1- بقره، 142.
2- همان، 144.
3- مجادله، 12.
4- بقره، 240.