پژوهشی در علوم قرآن صفحه 158

تقیید و تخصیص قرآن با خبر واحد ممکن است.

ن_اس_خ ق_رآن سه چیز می تواند باشد، که از آنها به عنوان «ناسخ» یاد می شود. نخست خود آیه های قرآن، دیگر خ_بر متواتر که یقینی است. سوم حکم و برهان عقل که آن هم یقینی است. لیکن نه خبر متواتر که ناسخ و معارض قرآن باشد وجود دارد و نه حکم عقل یعنی درک صحیح و یقینی عقل در مقابل قرآن اس_ت. ه_ی_چ ح_ک_م ق_طعی عقل با قرآن ناسازگار نیست. قرآن هماهنگ با تمام احکام و مدرکات صحیح عقلی می باشد.

اگر مواردی از نسخ تحقق داشته باشد، قسم اول، یعنی در آیه های قرآن تحقق دارد. که آیه ای آیۀ دیگر را ن_س_خ ک_ن_د. یعنی منسوخ با این که حکمش از جهت زمان موقت است، یا ملاک حکم آن در انجام، ط_ب_ی_ع_ی مکلف است، نه همه مکلفین. برای آزمودن و آمادگی مخاطبان و تشخیص میزان پیروی آنها و یا انگیزه عقلایی دیگر، در ظاهر به صورت همیشگی ابلاغ می گردد. از اینها به عنوان حکمت نسخ یاد می شود. آیا مواردی از این گونه نسخ در قرآن وجود دارد؟

موارد نسخ

م_ن_ظ_ور از ن_سخ همین نسخ اصطلاحی است. نه نسخ به معنای تخصیص. زیرا از تخصیص نیز در ب_سیاری از موارد به خصوص در عباراتی که از ابن عباس در تفسیر نقل می شود، به عنوان نسخ یاد ش_ده اس_ت. در این که در قرآن چند مورد نسخ وجود دارد، دیدگاه ها مختلف است. برخی بیش از دوی_س_ت م_ورد را م_نسوخ می دانند. برخی حدود صد و سی مورد را می شمارند و ... .

می توان گفت ن_سخ اصطلاحی در قرآن جز در موارد اندک تحقق ندارد. در این موارد هم حقیقت حکم منسوخ از ابتدا ب_ه ص_ورت موقت ابلاغ شده است. به ظاهر نسخ اصطلاحی است نه در واقع و حتی در برخی موارد تصریح شده است که این حکم تا اطلاع ثانوی می باشد. مانند:

1_ و ال_ت_ی یأتین الفاحشه من نسائکم فاستشهدوا علیهن اربعه منکم فان شهدوا فامسکوهن فی البیوت حتی یتوفاهن الموت او یجعل اللّه لهن سبیلاً. (1) «زن_ان_ی ک_ه دچ_ار