پژوهشی در علوم قرآن صفحه 167

آشکار و هم از س_خ_ن پنهان ستایش می کند: الرحمن علم القرآن خلق الانسان علمه البیان (1)؛ «خدای بخشنده که قرآن آموخت و انسان آفرید و به انسان سخن گفتن آموخت.» ب_ع_د از ی_اد نام خویش به صفت حسنای رحمان و یاد تعلیم قرآن و نعمت هستی، از نعمت «بیان» که سخن آشکار است به عظمت یاد می نماید.

قرآن از سخن پنهان این چنین ستایش می نماید: ن. والقلم و ما ی_س_ط_رون، (2) «سوگند به ن، و قلم و آنچه که می نگارند.» خدای سبحان به پدیده های با عظمت از جمله قلم و نوشتار آن سوگند یاد م_ی کند. خدای سبحان وقتی در سخن زیبای خویش تجلی می کند. سخن خویش را زیباترین سخن نامیده که چهره ها از آن گلگون و قلب ها به آن نرم و خاشع می شوند، و اللّه نزّل احسن الحدیث کتاباً متشابهاً مثانی تقشعّر منه جلود الذین یخشون ربهم ثم تلین قلوبهم الی ذکراللّه (3)؛ «خدای سبحان برای رهنمود انسان زیباترین سخن را نازل کرد که سخنان آن ب_ه ی_ک_دی_گ_ر تشابه و نگرش دارند و تلاوت این سخن آن چنان تاثیر می گذارد که چهره ها را گلگون و دل ها را به یاد خدا نرم و خاشع می نماید».

مراتب و اعجاز در سخن

این هنر زیبا در انسان مراحل مختلف دارد، از کودنی گرفته تا زیباترین سخن انسان پیشرفته است. بین این دو مرحله مراحلی وجود دارد که قابل شمارش نیست. از این نکته معلوم می شود که سخن گفتن حقیقت وجودی و تشکیک پذیر است. به همین خاطر کمال و نقص در آن راه دارد. همچنین معلوم می شود کمال سخن با مخاطب سخن تناسب دارد و چون زندگی اجتماعی انسان روند تکاملی دارد سخن گ_ف_ت_ن او نیز چنین است. خدای سبحان هم با رعایت این اصل در طول زندگی بشر با او سخن گفته است، تا سخن به مرحله کمال خویش رسیده، احسن الحدیث یعنی «زیباترین سخن» نام گرفته است.

1- الرحمن، 4.
2- القلم، 1.
3- زمر، 23.