پژوهشی در علوم قرآن صفحه 174

اعجاز و توحید

ممکن است سؤالی مطرح شود که پذیرش نظام علیت و نسبت دادن پدیده ها به علل تکوینی آشکار یا پنهان چه نسبتی با توحید دارد، آیا نظام علیت منافات با توحید افعالی که نظام هستی در تحت پوشش آن است ندارد؟

در پاسخ این سؤال می توان گفت در ن_ظ_ام علیت دو نوع علت فرض دارد. یکی علت های مستقل مقابل یکدیگر، که تأثیر یکی مانع از دی_گ_ری است. مانند این که آب مانع سوزاندن آتش است. دیگری علت های غیر مستقل و وسایط فیض که علیت و تاثیرگذاری آنها وابسته به اذن ع_ل_ت اص_ل_ی یعنی خدای سبحان می باشد. آنچه موجب شبهه و سوال است نوع اول از علیت است که چنین علیتی از سوی پدیده ها نسبت به خدا فرض وجودی ندارد. اما نوع دوم که علیت به اصطلاح «ط_ول_ی» اس_ت م_نافاتی با توحید افعالی ندارد. زیرا توحید افعالی یعنی این که تمام تاثیرات به اذن خدای سبحان است و هر چیزی که منشأ تاثیر و علیت برای دیگری است به اذن اوست.

در ن_ظ_ام ع_لیت تاثیر علت های واسطه به اذن اوست. اگر آتش می سوزاند به فرمان الهی است، اگ_ر آب غ_رق م_ی ک_ن_د ب_ه اذن اللّه است، و اغرقنا الذین کذبوا بایاتنا. (1) اگر طعام سیر م_ی ک_ن_د و اگر آب سیراب می نماید به اذن اللّه است، هو الذی یطعمنی و یَسقینی. (2) زیرا ت_مام نظام هستی در دست قدرت الهی است، هر جا که سخن از تأثیر است چه در جهت خیر و چه در ج_ه_ت ش_ر ب_ه اذن اللّه است، بیده ملکوت کل شئ (3)؛ «ملکوت و باطن هر موجودی در دست خداست.»

در تاثیر علل پنهان در جهت شر مانند سحر نیز به اذن اللّه است، و ما هم بضارّین الا باذن اللّه، «ساحران تاثیر شر (ضرر) نمی گذارند جز باذن اللّه». هر اعجازی از سوی پیامبری

1- اعراف، 64.
2- شعراء، 79.
3- یس، 83.