پژوهشی در علوم قرآن صفحه 209

یک جانبه پیمان را نمی دهد، ان العهد کان مسئولاً. (1)

در م_ورد دش_م_ن م_ی فرماید: الا الذین عاهدتم من المشرکین ثم لم ینقضوکم شیئا و لم یظاهروا ع_ل_ی_ک_م احدا فاتموا الیهم عهدهم الی مدتهم ان اللّه یحب المتقین. (2) «پیمان خود را با م_ش_رک_ان_ی ک_ه ق_راردادهای خود را نقض نکرده اند و با دشمنان شما هم پیمان نشده و کمک کار و پ_شتیبان آنان قرار نگرفته اند، محترم بدانید و تا آخرین لحظه پیمان به عهد خود وفادار باشید که اگر این کار را انجام دهید تقوا خواهید داشت که خدا انسان با تقوا را دوست دارد».

م_لاح_ظه می کنید سفارش به رعایت عهد و پیمان با مشرک است که خصم کینه توز علیه اسلام و مسلمانان است، ل_ت_ج_دنَّ اش_د ال_ن_اس ع_داوه للذین امنوا الیهود و الذین اشرکوا (3) «مشرکین و یهود را ش_دی_دترین دشمنان مسلمانان می یابی.» با چنین دشمنی هم وفای به عهد و رعایت حقوق انسانی محفوظ است همچون رعایت مفاد قرار دادهای سیاسی و نظامی.

عدالت

رع_ای_ت ع_دال_ت در جامعه انسانی اصل دیگری است که نقش محوری در روابط با دیگران دارد. ع_دال_ت م_ای_ه ق_وام جامعه انسانی و بقاء حکومت است. قرآن بر رعایت این اصل اصرار دارد و اجازه ن_م_ی دهد در هیچ شرایط این اصل نادیده گرفته شود. آن چه همواره عدالت را تهدید می کند دو م_وض_وع است؛ ی_کی سودجویی برای خود یا برای وابستگان و خویشاوندان، دیگری عداوت و دشمنی با دیگران. این دو انگیزه مهم در عدول از عدالت است.

قرآن به هر دو مورد اشاره می کند، یا ایها الذین آمنوا کونوا قوامین بالقسط شهداء للّه و لو علی انفسکم او الوالدین و الاقربین (4) «م_ومنان باید بپادارنده عدالت و قسط باشند

1- اسراء، 34.
2- توبه، 4.
3- مائده، 82.
4- نساء، 135.