پژوهشی در علوم قرآن صفحه 249

4 _ دانش مخاطب

مخاطب یک سخن گو از دو نوع باورها برخوردار است. برخی باورهای غلط خیالی و بی اساس و برخی باورهای بر اساس واقعیت ها. نوع دوم از آگاهی مخاطب، دانش مخاطب است که منطبق با واقع می باشد. یک سخن گوی حکیم باورهای غلط را اصلاح می کند. اما از باورها و آگاهی های صحیح م_خاطب خویش برای رسیدن به اهداف خود کمک می گیرد و مخاطب خویش را به واقعیت های جدید دانش رهنمود می سازد. یک کتاب صدق و حق محض هیچ گاه باورهای باطل را نمی پذیرد. در این صورت کتاب حق نخواهد بود و بی تفاوت هم از کنار آن عبور نمی کند. زیرا در این صورت کتاب رهنمود نخواهد شد.

در زمان نزول قرآن مخاطبان قرآن باورهای نوع اول را فراوان داشتند. طب جالینوس و هیئت بطلمیوس رایج عرب و عجم بود.لیکن قرآن از باورهای غلط رنگ نگرفت و حتی به صورت موقت ه_م آنه_ا را ت_أیید نکرد؛ که تأثر از دانش مخاطب باشد. اصولاً این نوع باورها دانش نیستند. ق_رآن در این گونه مسائل مخاطب را به واقعیت گردش افلاک رهنمود کرد. سخن از حرکت دوری ستارگان و ماه و خورشید و زم_ی_ن ب_ا نظم خاص ب_ه میان آورد، کل فی فلک یسبحون، (1)«همه در مدار خاص شناورند». هیچ آیه ای از آیه های قرآن تأیید هیئت بطلمیوسی نیست.

برداشت های مسلمانان و یا توجیه برخی افراد از آیه های قرآن و تلاش در تطبیق آنها ب_ا پیش فرض های خویش ربطی به آیه های قرآن ندارد. مثلاً در احتجاج ابراهیم خلیل علیه السلام با نمرود می فرماید: ان اللّه یأتی بالشمس من المشرق فأت بها من المغرب، «خدای سبحان خورشید را از مشرق پدیدار می کند، اگر تو مدبر نظام می باشی، از مغرب پدیدار کن». واژه «أت_ی» را لغت این چنین معنا می کند: أتت النخله و الشجره، طلع ثمرها، (2) پدیدار شدن نخل یا درخت همان پدیداری میوه آن است. مضمون آیه این است که خدا خورشید را از مشرق پدیدار می کند. پدیدار شدن خورشید از مشرق هم با گردش زمین هماهنگ