پژوهشی در علوم قرآن صفحه 252

6_ جدال

جدال نمودن، در هنگام محاوره برای ایجاد زمینه پذیرش در مخاطب سخن، از شیوه های مؤثر و پذیرفته شده عرف محاوره می باشد. در مواردی که طرف حتی باور خویش را ارج نمی نهند، و ارزش های پذیرفته خویش را نادیده می انگارد، با خاطرنشان نمودن باور مخاطب وی را متوجه فاصله گیری از باورها نموده و زمینه سازی برای پذیرش باورهای طرف مقابل فراهم می شود.

این گونه محاوره «جدال» نامیده می شود که در آن از مقدمات مسلم در نزد طرف بهره گرفته می شود و لو در نزد سخن گو آن باورها اعتباری نداشته باشد.

قرآن در محاوره شیوه های برهانی، موعظه و زیباترین شکل جدال را می پذیرد، که مشتمل بر مقدمات کذب نباشد، أدع الی سبیل ربک بالحکمه و الموعظه الحسنه و جادلهم بالتی هی احسن، (1) «به سوی پ_رورش دهنده خویش با برهان و سخن حکیمانه و موعظه و جلب عواطف و جدال احسن دعوت نما». خود قرآن هر سه شیوه را به کار گرفته است. معارف قرآن برهانی و جای جای قرآن تذکر و موعظه است و نیز ب_ا مشرکان و اهل کتاب به شیوۀ جدال احسن سخن می گوید.

به عنوان نمونه در باورهای مردم برخی فرشتگان را همانند دختر می پنداشتند. آن گاه باور غلط دیگری نیز در کنار این باور وجود داشت، ک_ه پسر برتری بر دختر دارد! با این که در اعتقاد باطل خود پسر را برتر می پنداشتند در هنگام تقسیم برای خدای سبحان دختر بر می گزیدند، و برای خویش پسر! قرآن بر این باورها اشاره دارد، ان الذین لا یؤمنون بالاخره لیسمّون الملائکه تسمیه الانثی، (2) «آنان که به قیامت باور ندارند فرشتگان را زن می نامند». آن گاه در مقام تقسیم، و یجعلون لله البنات و لهم ما یشتهون، «برای خدا دختران را قرار می دهند و برای خود آنچه می خواهند».