پژوهشی در علوم قرآن صفحه 291

روایتی هم آن را دلالت نکند.

اما آیه ها و راوایاتی که اشاره شد که از پیروی ظن و گمان یا اعتماد به عقل پرهیز می دهند، منظور آن روش های ظنی اس_ت ک_ه از اصول محاوره و برهان فاصله گرفته و موجب یقین نمی شود. و یا اعتماد به عقل و فهم از راه های غیر صحیح که مورد تأیید زبان قرآن نیست می باشد. نه تدبر و اندیشه در فهم قرآن با اسلوب صحیح که خود قرآن دستور می دهد.

همچنین روایات «تفسیر به رای» متوجه تفسیر قرآن با روش محاوره ای قرآن و تدبر در آن نیست. این روایات پرهیز از تحمیل پیش ف_رض ه_ا به قرآن است، که شرح آن خواهد آمد. تفسیر قرآن با قرآن و تدبر در آن نه تنها جدایی قرآن از عترت نیست، بلکه سیره عترت است و قرآن و عترت هر دو مشوق آن هستند.

پی آمد این روش

در هر صورت این روش در تفسیر، روش پسندیده نمی باشد، زیرا فرجام آن جمود بر روایات است که هم قرآن و هم روای_ات از آن پ_رهیز می دهند. قرآن و عترت جامعه را رشید و بالنده پرورش می دهند، ک_ه باید برای درک و فهمیدن قرآن استعدادهای فطری و دفینه های عقول را، شکوفا نمایند و با روش صحیح همواره در قرآن اندیشه نمایند. اما بازدهی این روش خمودی و رکود است. اصولاً این روش تفسیر قرآن نیست، زیرا نقل روایات در ذیل آیات می باشد نه تفسیر آیات.

پیروان این روش را اخباریون بزرگوار تشکیل می دهند، که هم در بین شیعه و هم اهل سنت وجود دارند. به برخی از آنها اشاره م_ی شود. (البته تمام مؤلفان تفسیرهای روایی، اخباری به معنای اصطلاحی نیستند) در بین شیعه تفسیرعلی بن ابراهیم قمی (درگذشت 307) «تفسیر عیاشی» سمرقندی (درگذشت اواخر قرن سوم) و نیز تفسیر ابوالقاسم فرات بن ابراهیم بن فرات کوفی معاصر کلینی (رحمت الله) را می توان نام برد.

از بین پسینیان «البرهان فی علوم القرآن» سید هاشم بن سلیمان الحسینی بحرانی (درگذشت 1107) و تفسیر «نور الثقلین» عبد علی بن جمعه حویزی (درگذشت 1112)