پژوهشی در علوم قرآن صفحه 292

می توان نام برد. (1) اما «تفسیر صافی» مرحوم فیض کاشانی که فردی متکلم، فیلسوف، عارف و فقیه می باشد، (1091_ 1007) چون در ضمن نقل روایات تبین و تحلیل و اظهار نظر دارد نمی توان گفت فقط تفسیر روایی است.

از بین اهل سنت تفاسیر زیر را می توان نام برد: «جامع البیان فی تفسیر القرآن» ابو جعفر محمد بن جریر طبری شافعی (375 - 310)، «معالم التنزیل» ابومحمد حسین بن مسعود بغوی (درگذشت 510) «البحر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز» ابومحمد عبدالحق بن غالب (درگذشت 546) «زاد المسیر» جمال الدین عبدالرحمن (597 - 510)، «تفسیر القرآن العظیم» اسماعیل بن کثیر القرشی (774 - 701)، «الجواهر الحسان فی تفسیر القرآن» ابوزید بن عبدالرحمن بن محمد بن مخلوف ثعالبی (875 - 786) (2) و برترین اثر اهل سنت در این راستا «در المنثور» سیوطی (درگذشت 911) می باشد.

ب: بی نیازی از روایات

در مقابل تفریط که در روش اول مشاهده می شود، افراط روش دوم است که بر این باور است که در تفسیر قرآن هیچ گونه نیازی به غیر قرآن وجود ندارد؛ بلکه برای فهمیدن مفاهیم و مقاصد قرآن باید به خود آیات قرآن مراجعه نمود.

قرآن کتابی است که در تبیین آن در هیچ زمینه ای نیاز به روایات نمی باشد. حتی در آیات الاحکام قرآن هم باید به خود قرآن اکتفا نمود. فرضاً در مورد زکات قرآن اصل لزوم پ_رداخت آن را بیان می کند. مقدار زکات به امت واگذار شده است.

این روش که تفسیری مانند: «الهدایه و الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن» (3) مشاهده می شود،کژ راهه ای بیش نیست، مشابه همان سخنی است در صدر اسلام گفته شد که «حسبنا کتاب اللّه» و چون در مورد نیاز به روایات در بخش بعدی سخن گفته شده است؛ بی اساس بودن این روش آشکار می گردد.

1- به مقدمه این تفاسیر و نیز «المفسرون و منهجهم» مراجعه شود.
2- برای توضیح بیشتر به التفسیر و المفسرون مراجعه شود.
3- برای شناخت مؤلف این تفسیر به «التفسیر و المفسرون ذهبی»، ج 2، ص 509 مراجعه شود.