پژوهشی در علوم قرآن صفحه 294

هیئت و صفات نفس معنا می کند. (1) در آیه کلا و القمر و اللیل اذا ادبر و الصبح اذا اسفر؛ قمر را قلب، لیل را ظلمت نفس، و اسفر را نورانیت قلب معنا می کند. (2) و در آیه و الارض وضعها للانام ...؛ ارض را بدن معنا می کند. (3)

اینها نمونه هایی از این روش تفسیری است که خود را از هر ضابطه رها می پندارد. این سخنان را نمی توان تفسیر قرآن نامید. اینها خارج از معیارهای زبان محاوره ای قرآن است و توجیهاتی بیش نمی باشند. (البته تفسیرهای عرفانی همگی در این حد از توجیه نمی باشند).

د: تفسیر شهودی

روش دیگری در تفسیر وجود دارد و آن برداشت از قرآن بر اثر مشاهدات و مکاشفات، که بازتاب سیر و سلوک و طهارت و تقوای مفسر می باشد، است. این شیوه در صورتی که با حفظ ظواهر آیه های قرآن باشد، با رعایت معیارهای زبان قرآن صورت بگیرد. برای سالک این راه می تواند مفید باشد، گرچه قابل انتقال به دیگری نیست. در حقیقت تفسیری محاوره ای نمی باشد. زیرا این نوعی یافتن حقایق است، که یافته های خویش را نمی توان به دیگر بنمایاند. بازگو کردن یافته تنها نمودی از آن خواهد بود.

ه_: علم گرایی

اشاره

روش دیگری ک_ه بیشتر در دو قرن اخیر مشاهده می شود، «علم گرایی» است. می توان گفت مفسران اهل سنت در این راه پیش قدم بوده اند و برخی از مفسران شیعه نیز از این روش متأثر شده اند. این گروه تلاش می کنند آیات قرآن را بر اساس علوم تجربی در ابعاد گوناگون فیزیک و شیمی، جنین شناسی، هیئت، نجوم، طبیعت شناسی و ... تفسیر کنند. طنطاوی خود به این روش در مقدمه تفسیر خود افتخار می کند و می گوید: پیشرفت علوم باعث تبیین آیه ها و خدمت بزرگی ب_رای جامعه اسلامی می باشد. و این موضوع را

1- همان، ج 2، ص 722.
2- همان، 730.
3- همان، 571.