پژوهشی در علوم قرآن صفحه 301

است انتخاب نموده، و با بررسی تمام آیات مربوط به آن موضوع، نظر نهایی قرآن را درباره آن موضوع به دست می آورد.

پیشینه این روش

این روش را نمی توان ابتکار معاصرین دانست. زیرا تفسیر موضوعی به دو گونه در کتاب های تفسیری و علوم قرآنی سابقه دارد.

الف- از ابتدا ک_ه درباره قرآن نوشتار منتشر شده کتاب های فراوانی تحت عنوان ناسخ و منسوخ، مفردات قرآن، آیات الاحکام، محکم و متشابه، آیات و الولایه و ... منتشر شده است. در مورد ناسخ و منسوخ ده ها کتاب، در مورد مفردات قرآن بیش از دویست جلد نوشتار (1) و در موضوع محکم و متشابه و نیز آیات الاحکام کتاب های متعدد نگاشته شده است، آیات ولایت مانند ما نزل فی القرآن فی علی علیه السلام؛ (2) و تفاسیر فراوان علم گرا که در مورد هیئت و نجوم، گیاه شناسی، پدیده های جوی باد و باران و یا طب و طبیعت شناسی و امثال اینها نگاشته شده است؛ همگی تفسیر موضوعی می باشند.

ب- نوع دوم در بحارالانوار مجلسی (ره) مشاهده می شود. وی در موضوعات اعتقادی ابتدا آیات مربوطه را طرح و شرح می کند، آن گاه به روایات می پردازد. و نیز در تفسیر قیم المیزان این شیوه به وضوح مشاهده می شود که در هر موضوعی آیاتی که ارتباط به موضوع دارد تفسیر می کند. تفسیر المیزان در عین حال که تفسیر قرآن به قرآن است نوعی تفسیر موضوعی نیز می باشد، که در بسیاری موارد موضوعات را مستقل و جامع بررسی می نماید.

به عنوان نمونه در ذیل آیه 213 بقره بحث ه_ای گسترده در مورد پیدایش انسان، اجتماعی شدن زندگی انسان، و نیز نبوت بحث نموده است. در پایان سوره آل عمران