پژوهشی در علوم قرآن صفحه 304

محوری قرآن را صحیح تبیین و تحلیل نماید. نه قرآن را آخرت گرا معرفی کند و نه یک بعدی و تنگ نظری دنیایی بلکه کتابی که در عین شفاف نمودن راه زندگی دنیایی و آبادگری، توجه نسان را به عاقبت و آخرت وی معطوف می دارد.

تفسیر به رای چیست؟

تا کنون برخی روش ها مورد بررسی و نقد قرار گرفت. قبل از تحلیل دیدگاه منتخب توجه به یک کژراهه در عرصه تفسیر بایسته می باشد. و آن خطری است که در پیش روی هر مفسری ممکن اس_ت قرارداشته باشد. در آثار عترت شدیداً نسبت به آن هشدار داده شده است. از این موضوع با عنوان «تفسیر به رأی» یاد شده است. قبل از طرح برخی دیدگاه ها در این راستا به چند روایت توجه می کنیم.

از رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده است که: من فسر القرآن برأیه فقد افتری علی الله الکذب؛ (1) «کسی که قرآن را تفسیر به رأی کند، بر خدا به دروغ افترا بسته است». امام سجاد علیه السلام نیز از رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم چنین نقل می کند: من قال فی القرآن بغیر علمِ فلیتبؤا مقعده من النار؛ (2) «کسی که درباره قرآن سخن بی پایه و ناآگاهانه بگوید، جایگاه او در آتش است.» و عن الباقر: ویلک یا قتاده ان کنت انما فسرت القرآن من تلقاء نفسک فقد هلکت و اهلکت ...؛ (3) «وای بر تو ای «قتاده» اگر قرآن را از پیش خود تفسیر کردی، هم خود را به هلاکت رساندی و هم دیگران را نابود کرده ای.» ما آمن بی من فسر برأیه کلامی؛ (4) «کسی که کلام مرا تفسیر به رأی کند به من ایمان نیاورده است.»

دیدگاه ها در برداشت از این روایات متفاوت است. اخباریون تفسیر به رأی را تفسیر به غیر روایات معنا کرده اند، که هر کس بدون روایت قرآن را تفسیر کند، مشمول مفاد این

1- همان.
2- وسائل، ج 18، ص 140. تفسیر طبری، ج 1، ص 58.
3- وسائل، ج 18، ص 136.
4- همان، ص 137.