پژوهشی در علوم قرآن صفحه 307

مفهوم محاوره ای نیازی به غیر قرآن نیست، لیکن در ب_ه دس_ت آوردن مفاهیم عمیق، مقاصد و تاویل قرآن و نیز ویژگی های قصص قرآن نیاز به عترت، مبرم است. قرآن و عترت از یکدیگر جدایی ندارند که به لحاظ اهمیت موضوع قبل از تحلیل محورهایی که به عترت نیازمند است، دو موضوع دیگر را یکی نقش عقل در فهم قرآن، دیگر مقام و منزلت عترت را بررسی می نماییم.

نقش عقل

در میزان دخالت و اعتبار برداشت های عقل دیدگاه ها متفاوت است. برخی نقش عقل را در عرصه دینی مردود می دانند و بر این باورند که شرع را از آثار دینی مانند آیات و روایات باید به دست آورد. میزان دخالت عقل در حد یک مفتاح است. یعنی همان گونه که نقش یک کلید در ورود به یک منزل تنها در گشودن در است و بعد از گشودن در، نیازی به کلید نیست. نقش عقل برای ورود به دین و شریعت است.

از دیدگاه اینان عقل «مفتاح الشریعه» است که تنها برای فهمیدن ظاهر آیات و روایات کاربرد دارد. بیش از این عقل گرایی و تفسیر به رأی می دانند. برخی در مقابل این دیدگاه برای عقل نقش بسیاری می بینند، به گونه ای که عقل را میزان و م_عیار قرار داده و داده های دینی را با آن مقایسه می کنند. اگر حکم و دستوری با عقل سازگار ب_ود پذیرفته و اگ_ر ناسازگار بود آن حکم را مردود می پندارند. اینها عقل را «میزان الشریعه» می دانند.

اگر روش و دیدگاه اول کُند روی و مردود باشد، این دیدگاه نیز تُند روی خواهد بود. که میزان در شریعت الهی عقل بشر باشد و اگر دستوری به ظاهر ناسازگار با عقل و فهم بشری شد، آن را مردود بدانند. چنین سخنی از دیدگاه روایات نیز مردود است.

عن الصادق علیه السلام ان السنه اذا قیست محق الدین؛ (1) «سنت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و دین اگر قیاس در آن دخالت کند دین محق و نابود می شود.» عن الصادق علیه السلام: ان دین الله لا یصاب بالمقاییس؛ (2) «دین خدا را با دیدگاه و قیاس های عقلی نمی توان سنجید». و ده ها روایت