پژوهشی در علوم قرآن صفحه 32

بود تا سوره حمد در اول آن قرار گیرد و ف_ات_ح_ه ال_کتاب نامیده شود. این که این سوره فاتحه الکتاب نامیده می شود به این جهت است که اولین سوره ای است که نازل شده است. یعنی آغاز کتاب است در نزول نه در نوشتار.

از ای_ن مطالب می توان پاسخ داد. زیرا این که روایت می فرماید اولین سوره فاتحه الکتاب است. بدین اع_تبار است که اولین سوره ای که کامل نازل شده، فاتحه الکتاب است. نه این که اولین آیه ها منظور ب_اش_د. از این جهت با دیدگاه اول ناسازگار نیست و فاتحه الکتاب نامیده شدن این سوره به لحاظ همین جهت است که اولین سوره کامل، این سوره است.

ای_ن ک_ه گ_ف_ته شد از آغاز نماز خوانده می شده است، و در اسلام نماز بدون فاتحه الکتاب سراغ ن_داری_م، اولاً اگر از اوائل بعثت و لو بعد از چند سوره هم نماز تشریع شده باشد، صحیح است گفته شود نماز از آغاز بعثت است و فاتحه الکتاب پنجمین سوره است که نازل شده است.

افزون بر ای_ن ازکجا از اول بعثت نماز اسلام به همین صورت بوده است، چه بسا با اذکار دیگر باشد و رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم قبل از بعثت هم نماز می خوانده همان نمازی که در دین ابراهیم خلیل مشروع بوده است، چ_ه بسا ابتدای بعثت همان نماز را می خوانده و روایت «لا صلوه إلا بقرائتها» هم زمان صدورش ب_ع_د از ن_زول سوره حمد بوده است، دلیل نمی شود که سوره حمد اول نازل شده باشد. اگر سوره ح_م_د پ_ن_ج_م ه_م ب_اشد روایت می تواند بگوید «لا صلوه الا بقرائتها» در هر صورت با توجه به ای_ن ک_ه م_ی ت_وان شواهد روایاتی را با دیدگاه اول سازگار نمود، بهترین دیدگاه همان است که پنج آیه اول سوره علق ابتدا نازل شده اند.

قرآن چگونه نازل شده است؟

پذیرش دیدگاه پنجم در مورد بعثت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم سؤال هایی را مطرح می سازد. زیرا از یک سو مفاد برخی روایات این است که قرآن در ماه رمضان نازل شده است، و از جانبی بعثت با نزول قرآن آغاز شده است، با این که مضمون برخی آیات این است که قرآن در