پژوهشی در علوم قرآن صفحه 38

است. در حقیقت قرآن دو مرحله دارد، مرحله باطن که نزول دفعی مربوط به آن می شود. دیگر نزول تدریجی که مربوط به الفاظ عربی قرآن می باشد. (1)

بر این دیدگاه برخی اشکال ها مانند این که قرآن چگونه رهنمون مردم است؟ و ثمره نزول دفعی آن چیست؟ پاسخ داده می شود، زیرا هنگامی که بر قلب رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم نازل شده باشد، رهنمون مردم می تواند باشد. گر چه هنوز فرصت ابلاغ به مردم فراهم نشده باشد.

استدلال عامه

استدلالی که علامه طباطبایی بر این دیدگاه مطرح می سازد آیات قرآن می باشد، که روش تفسیری علامه در سرتاسر المیزان همین است. وی قرآن را با خود قرآن تفسیر می کند. به همین خاطر تفسیر نفیس خویش را «المیزان» می نامد. یعنی میزان در تفسیر قرآن خود قرآن است.

در هر صورت ایشان از آیات قرآنی این گونه بهره می برد که قرآن یک مرحله حقیقت و باطن دارد؛ انه لقرآن کریم فی کتاب مکنون (2)؛ «به تحقیق آن قرآن ارجمند و گرامی است که در کتابی سرپوش نهاده شده قرار دارد.» بل هو قرآن مجید فی لوح محفوظ؛ (3) «بلکه آن قرآن با عظمت و مجد است که در لوح مصون و حراست شده قرار دارد.» این مرحله از حققت قرآن چون در غالب الفاظ نیست یک حقیقت است و هیچ گونه تغییر و تحول در آن راه ندارد. ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه، یا عام و خاص و ... در این مرحله راه ندارد. زیرا این مسائل به عالم الفاظ مربوط است. در این مرحله لفظی وجود ندارد.

مرحله دوم قرآن که آیات بر آن دلالت دارند، مرحله الفاظ است که به صورت لفظ و لغت و زبان عربی درآمده است. یعنی از آن مرحله تنزل نموده و فرود آمده در قالب الفاظ عربی جلوه گر شده است، حم و الکتاب المبین انا جعلنا قرآناً عربیاً لعلکم تعقلون و انه فی ام الکتاب لدنیا لعلی حکیم. (4)

1- المیزان، ج 2، ص 15 و 16.
2- واقعه، 80.
3- بروج، 22.
4- زخرف، 4.