پژوهشی در علوم قرآن صفحه 41

و برخی دیگر از روایات دلالت دارند که آخرین سوره، سوره نصر است، عن الرضا علیه السلام ان اول ما نزلت ب_سم اللّه الرحمن الرحیم، اقرا باسم ربک الذی خلق، و آخر سورهٍ نزلت اذا جاء نصر اللّه (1)؛ «از امام رضا علیه السلام نقل می کنند که اولین سوره علق و آخرین سوره نصر می باشد.» از اب_ن ع_ب_اس ه_م نقل شده که آخرین سوره ای که یکجا نازل شده است سوره نصر است، آخر س_ورهٍ ن_زلت من القرآن جمیعاً اذا جاء نصر اللّه و الفتح (2)

با توجه به این که سوره مائده یکجا ن_ازل ن_ش_ده اس_ت، می توان گفت شواهد روایی، تاریخی که می گویند سوره برائت یا سوره نصر آخ_ری_ن س_وره می باشند، با روایاتی که دلالت دارند مائده آخرین سوره است ناسازگاری ندارد. زیرا م_ن_ظ_ور آن_ه_ا از آخرین سوره آخرین سوره ای است به صورت کامل نازل شده است و منظور این روای_ات آخرین سوره ای که قطعه قطعه نازل شده است مائده می باشد. بدین خاطر بر اساس شواهد آخرین س_وره، سوره «مائده» است و محتوای سوره که سخن از «الیوم ها» دارد و نیز موضوع ت_ع_یین رهبری در روزهای آخر عمر رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم نیز شاهد بر این نکته خواهد بود. گر چه آخرین سوره ای که به صورت کامل نازل شده سوره «نصر» یا «توبه» باشد.

بررسی یک نکته

برخی در مورد شواهد روایی دو سوره نصر و توبه و ... می فرمایند چون سوره نصر در سال هشتم که س_ال فتح مکه بود نازل شده است و سوره توبه یک سال بعد از آن در سال نهم نازل شده است. راه ج_مع روایاتی که برخی سوره نصر را و برخی سوره توبه را آخرین سوره معرفی می کنند، این است که گفته شود آخرین سوره ای که کامل نازل شده، سوره نصر در سال هشتم بوده و آخرین سوره ها که به لحاظ اوایل آنها در سال نهم نازل شده سوره توبه می باشد.

این سخن مخدوش به ن_ظ_ر می رسد، زیرا سوره نصر پی آمد فتح را می رساند که بعد از