پژوهشی در علوم قرآن صفحه 44

غ_افر، «مؤمن»، و سوره فاطر، «ملائکه» و سوره توبه، «برائت». حذیفه این سوره را سوره «عذاب» نامیده است. اب_ن ع_م_ر آن را «م_شقشقه» نامیده است. (1) برای برخی سوره ها مانند حمد بیست نام یاد نموده اند؛ ام الکتاب، ام القرآن، فاتحه الکتاب و... .

فضای مکه

گ_رچ_ه پ_یام قرآن در ابعاد معارف، اجتماعی، حقوقی و فقه و جهانی است، لیکن چون وحی به صورت ل_ف_ظ و سخن در می آید و هر سخن گوی حکیم ملزم است تناسب فضای سخن خویش را رعایت کند. گ_رچ_ه خ_ط_اب او ف_راگیر انسان هاست، اما مخاطبی که در حال صدور سخن شنونده است، باید ت_ناسب فضای آن نیز مورد توجه سخن گو باشد. به همین سبب چون فضای سخن مخاطب متفاوت اس_ت، سخن نیز به تناسب آن تفاوت پیدا می کند.

به همین خاطر چون فضای مکه با فضای مدینه دو جو کاملاً متفاوت بوده است، سخن وحی هم به تناسب آن تفاوت ها طرح شده است. البته پذیرش این واقعیت به معنای تأثر از فرهنگ جامعه نیست. معنای این سخن این نیست که وحی بازتاب فرهنگ جامعه خ_وی_ش اس_ت؛ ب_ل_که رعایت عناصر زیبایی سخن است که هر سخن گوی حکیم را وادار به رعایت آنها می کند. شرح این نکته در فصل «زبان قرآن» آمده است. (2)

برای رعایت همین معیار است که خطاب ها و محتوای س_خن قرآن در مکه با مدینه تفاوت دارند. در مکه که آغاز کار است و شرک و فساد و ناهنجاری های اعتقادی و اج_ت_م_اع_ی دام_ن گسترده است، سخن به صورت آرام آرام از مسائل اعتقادی و اجتماعی و اخلاقی شروع می شود. سخن با اندیشه های پر بار زلال و پایداری و در عین حال محورهای کلی طرح می شود. مانند دعوت به توحید، آشنایی با معاد. صفات حسنای خدای سبحان. مبارزه با مفاسد اجتماعی و اخلاقی و ام_ث_ال ای_نها.

در رابطه با رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم و هوادارانش هم، سخن از صبر و بردباری و تحمل م_زاح_م_ت ه_ا و