پژوهشی در علوم قرآن صفحه 45

ش_ک_نجه های دشمن است نه سخن از عده و هجوم و نه تمکن و توان مندی آنان. به همین خاطر سوره های مکی که حدود 85 سوره می باشند و تقریباً دو سوم حجم قرآن را تشکیل می دهند، در این ح_ال و ه_وا س_خن می گویند. در این سوره ها سخن از شرک زدایی،توحید، معاد، خصوصیات آن، حرمت بسیاری از مفاسد اجتماعی و اخلاقی؛ کوبیدن روحیه تقلید کورکورانه از پیشینیان و احیای کرامت و تبیین ارزش_ه_ای ان_س_انی می باشد. و این در حالی که محتوای سخن وحی در مدینه تفاوت آشکار با این گونه مطالب دارد.

فضای مدینه

در مدینه سیزده سال از آغاز بعثت گذشته است. عده چشم گیری به اسلام روی آورده اند. تمکن و قدرت مسلمانان افزون شده است. یک فضای باز در افق گشوده شده و نوید توان مندی آنان را می دهد. مسلمانان متشکل و همدل می توانند آزادانه ایده خویش را مطرح کنند. خلاصه به ط_ور ک_ل_ی فضا عوض شده است.

مدینه بستر مساعد برای طرح فروعات فقهی است. زمینه مناسب برای طرح یک تشکل و نهاد سیاسی است. در مدینه اهداف دیگری چون مقابله با هجوم نظامی دشمن مطرح است ،و اعدوا لهم ما استطعتم من قوهٍ (1)؛ «هر چه در توان دارید برای ستیز دشمن آماده باشید، و توان خود را افزون کنید».

در م_دی_نه سخن از مناظره با تشکیل میز گرد با اهل کتاب است. قل یا اهل الکتاب تعالوا الی ک_لمهٍ سواءٍ بیننا و بینکم (2)؛ «هان ای اهل کتاب پیش آیید به سوی یک آرمانی (توحید) که در نزد ما و شما یکسان است.» در م_دینه سخن از تشکل اجتماعی است، یا ایها الذین آمنوا اصبروا و صابروا و رابطوا (3)؛ «ای مؤمنان مقاوم باشید و با هم پایداری کنید و روابط خویش راتنگاتنگ کنید.» و اع_ت_صموا بحبل اللّه جمیعاً (4)؛ «با هم به ریسمان الهی

1- انفال، 60.
2- آل عمران، 63.
3- آل عمران، 200.
4- همان، 103.