پژوهشی در علوم قرآن صفحه 47

ب_ه ه_م_ی_ن ج_ه_ت شناخت دو گونه فضای مکه و مدینه انسان را با خطاب های قرآن بهتر آشنا می کند. یک مفسر برای فهم قرآن هر چه بیشتر از ویژگی های این دو فضا أگاهی فراهم آورد، بهتر تناسب سخن قرآن را با دو گونه فضا به دست می آورد و بهتر می تواند به مقاصد اصلی قرآن راه پیدا کند.

اسباب نزول

ش_ناخت حوادثی که نزول برخی آیه ها را به دنبال داشته است، که از آنها به «شأن نزول» یا «اسباب ن_زول» آی_ه ه_ا یاد می شود، مخاطب را با فضا و تناسب سخن بیشتر آشنا می کند. اسباب نزول نیز در رسیدن به مقاصد قرآن مفسر را یاری می رساند.تعداد این حوادث را حدود چهار صد و شصت و پنج مورد شمرده اند. (1) البته صحت همه آنها مورد تردید است. به همین خاطر اک_ثر آیه های قرآن بدون این گونه پیشینه ها نازل شده اند. برخی آیه ها در اثر بروز حادثه ای در فضا خ_اص_ی ن_ازل ش_ده اند.

در ای_ن گونه موارد آگاهی به خصوصیات آن حادثه کمک شایانی به ش_ناخت فضای خاص آن آیه ها می کند. مفسر بهتر می تواند تناسب سخن قرآن را درک کند. مانند «اف_ک» ان ال_ذی_ن جاؤوا بالافک عصبه لکم لا تحسبوه شراً لکم بل هو خیر لکم (2)؛ «آن_ان_ک_ه اف_ک و ب_ه_ت_ان آوردن_د و گ_روه ه_م پیمان و مصمم بودند، گمان نکنید کار آنها بر ضررشماست، بلکه موجب خیر و رشد فکری شما می باشد».

شان نزول آیه طبق روایات اهل سنت (3) در مورد حادثه ای است که در جنگ بنی مصطلق برای «عایشه» همسر رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم ات_فاق افتاده است. ایشان برای انجام کارهای شخصی از جمعیت همراه دور می شود. وقتی بر می گردند م_س_لمانان از آن مکان حرکت کرده بودند. وی از همراهان جدا می افتند. شخصی به نام صفوان بن المعطل از راه می رسد با کمال ادب وی را ه_مراهی می کند تا به رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و همراهان می رساند. این حادثه باعث می شود که برخی مانند ابن سلول زمینه را مساعد دیده به ایشان تهمت بزنند که جریان

1- مجله نامه مفید، شماره 8، ص 63.
2- نور، 11.
3- در تفسیرهای شیعه شأن نزول دیگری مانند تهمت به «ماریه قبطیه» مطرح است. (البرهان، ج 5، ص 369).