پژوهشی در علوم قرآن صفحه 53

نازل شده اند، چه در م_دی_ن_ه و چه اطراف مدینه مانند بدر و احد و ... و چه حتی در مکه مانند سوره نصر، تمامی اینها مدنی خواهند بود.

ب: دی_دگ_اه دیگر آنچه در مکه نازل شده است ولو بعد از هجرت مکی می باشند، و آنچه در مدینه ن_ازل ش_ده اس_ت مدنی و سوره هایی که در اطراف این دو شهر یا در سفرها مانند تبوک و حنین و ... نازل شده نه مکی و نه مدنی می باشند.

ج: دی_دگ_اه سوم که از همه سست تر است این که سوره هایی که با خطاب های یاایهاالناس هستند مکی و آنها که با خطاب یا ایهاالذین آمنوا هستند، مدنی می باشند.با توجه به این که خطاب های یاد شده مشترک می باشند و هر دو نوع از سوره ها وجود دارند، این ملاک صحیح نمی تواند باشد.

راه شناخت مکی و مدنی

ب_رای ش_ناخت سوره های مکی از مدنی دو راه وجود دارد، یکی از محتوا و درون سوره ها، دیگری از شواهد روایی و تاریخی.

در ب_ح_ث ف_ض_ای مکه و مدینه این نکته اشاره شد، که این دو شهر فضای کاملاً متفاوت داشتند و خ_ط_اب و م_ح_ت_وای س_خ_ن هم در دو شهر کاملاً متفاوت بوده است. سوره های مکی با محتوای شرک زدای_ی، دع_وت ب_ه ت_وح_ید و معاد و تطهیر فسادهای اخلاقی و اجتماعی هستند. سوره های مدنی افزون بر اینها سخن از فروعات فقهی نظام سیاسی، جهاد با کفار و مشرکان و روابط با دیگر ملت ها و مناظره و میز گردها، دارند. از محتوای سوره ها با توجه به این نکته می توان فهمید که مکی است یا مدنی. اگر سوه ای لبه تیز خطاب و محتوای اصلی اش محور اول باشد، مکی و اگراز محورهای دوم سخن بسیار داشته باشد، مدنی است. این معیار صحیح و مورد پذیرش می تواند باشد.

راه دوم ب_رای ش_ناخت مکی از مدنی شواهد تاریخی است. اسباب نزول ها، روایات و تاریخ اطمینان آوری که دو قسم از سوره ها را بیان می کنند. از این شواهد هم می توان به دست آورد که کدام س_وره م_ک_ی و ک_دام سوره مدنی است. در این راستا از یک نکته ظریف نیز نباید غافل شد. طبع و ف_ض_ای س_خ_ن ایجاب می کند مثلاً ناسخ بعد از منسوخ باشد