پژوهشی در علوم قرآن صفحه 63

ب_رخ_ی دی_گ_ر آی_ه لقد جائکم من انفسکم (1) را گفته اند. در برخی روایات از طریق شیعه گ_ف_ت_ه شده آخرین فریضه ای که نازل شده است ولایت است، عن ابی جعفر علیه السلام: کانت الفریضه تنزل بعد الفریضه فکانت الولایه آخر الفرائض فأنزل اللّه عزوجل الیوم اکملت لکم دینکم (2) را خدای عزوجل نازل کرد.»

در مورد دیدگاه های اهل سنت خود آنها هم قبول ندارند اینها روایت باشند. به همین خاطر مانند قاضی ابوبکر و ن_یز زرکشی می گویند اینها گمانی بیش نیستند (3). و چون بعد از آیه ولایت آیه های دیگری نازل شده است، و این آیه آخرین آیه نبوده است، می توان گفت آخرین آیه همان «کلاله» است که مشهور است و دلیل بر مخدوش بودنش هم نیست.

سخنی با سیوطی

اشاره

سیوطی بعد از نقل دیدگاه ها با مشکلی روبرو می شود، که چگونه اگر آیه کلاله یا ربا آخرین آیه ها هستند آیه اکمال دین، قبل از این ها در مراسم حجه الوداع نازل شده است. با این که تا آن زمان تمام فرایض نازل نشده بودند و دین کامل نشده بود.

آن_گ_اه برای حل این مشکل سخنی را از ابن جریر طبری بازگو می کند که علت این که در مراسم حجه الوداع سخن از اکمال دین و اتمام نعمت است بدین جهت است که تا آن زمان امر مهمی اتفاق اف_ت_اده بود. زیرا آیه های برائت نازل شده بودند و دستور تخلیه مشرکان از مکه صادر شده بود. حرم از ل_وث وج_ود آن_ها پاک شده بود. حج بدون شرکت مشرکان شکل می گرفت. به این لحاظ سخن از اتمام نعمت و اکمال دین است. سیوطی را این سخن باور آمده است! (4)

1- توبه، 128.
2- مائده، 3. اصول کافی، کتاب الحجه باب ما نص الله و رسوله ... ح 4، نور الثقلین، ج 1، ص 587.
3- البرهان، فی علوم القرآن، ج 1، ص 268.
4- اتقان، ج 1، ص 91، نوع 8.