پژوهشی در علوم قرآن صفحه 73

مرحله اول

اشاره

مرحله اول از جمع آوری عبارت از نظم و چینش آیه ها در کنار یکدیگر که شکل گیری سوره ها را در پی دارد. این جمع آوری که از همه مهمتر می باشد در عهد رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم انجام گرفته است. به ط_وری ک_ه تمام سوره ها در الواح و اکتاف و صحف جمع آوری شده بودند. اول سوره با آخر سوره م_ق_دار ج_مله ها و آیه ها و نیز ترتیب آیه ها کاملاً مشخص بوده است. اما این که سوره ها از نظم خاصی ب_رخ_وردار باشند، مثلاً سوره حمد اول سوره ناس آخر قرار گرقته باشد، به صورت یک کتاب مدون، این کار بعد از رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم انجام گرفته است. این کار از آن مقدار از اهمیت برخوردار نبوده است که رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم به آن اقدام کند.

انگیزه مرحله اول

چ_ی_ن_ش و نظم آیه ها از یک سو فضا و سیاق سخن را شکل می دهند. این چینش در برداشت های متفاوت از سیاق سخن تاثیر می گذارد. از سوی دیگر تعیین جایگاه جمله ها و نظم آنها مشخص می کند که هر س_وره ای چ_ه م_قدار از آیه و جمله را در بردارد. که اگر این مقدار از جمله ها نظم و ترتیب حاصل نشود، احتمال جابجایی و حذف آنها وجود دارد. برای تحقق این دو محور مهم، آیه ها باید در عهد رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم و با اشراف حضرت شکل گیرند. اما نظم سوره ها هیچ کدام از این دو ویژگی را ندارد و اگر در آن زمان هم انجام نمی گرفت، مشکلی پدید نمی آمد.

نظم آیات به لحاظ این که در محتوای سخن و نیز سر فصل ها و پاراگراف ها، در تحقق هدف نقش محوری دارد، ای_ن مرحله از جمع آوری از اهمیت ویژه برخوردار است، که باید در عهد رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم شکل گیرد. در این فرصت به دلایل آن می پردازیم.

1_ دل_ی_ل اول ب_رخی روایات و شواهد تاریخی است که سخن از جمع آوری و تدوین قرآن در عهد رس_ول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم دارند؛ مانند یا علی القرآن خلف فراشی فی الصحف و الحریر و القراطیس فخذوه و اج_م_ع_وا و لا ت_ض_یعوه. (1) توضیح کوتاه در این باره گذشت. این که قرآن