عوامل انحراف خواص از منظر قرآن کریم صفحه 54

توده مردم عادی که معمولا از نظر آگاهی، سواد یا دانش در سطح پایینی قراردارند، اطلاق می شود ، مراد از عوام در فقه ، مردمانی اند ناآگاه و یا کم اطلاع از مسائل و احکام دینی.

عنوان «عامی» در بحث تقلید کاربرد ویژه ای دارد و مراد از آن کسی است که از نظر علمی به رتبه اجتهاد و استنباط احکام نرسیده است.

1-2-2- معیار قرار دادن دیگران برای تشخیص حق

یکی از مهمترین ویژگی های عوام معیار قرار دادن دیگران برای تشخیص حق است ، به این خاطر که عوام از بینش (بصیرت) برخوردار نیستند ، در تشخیص راه حق با مشکل مواجه می شوند ، یعنی به اصطلاح عقلشان به چشمشان است ، هر حرفی را که می شنوند قبول می کنند و آن به این دلیل که خودشان قدرت استنباط حق را ندارند.

توده مردم یا عوام جامعه به دلایل مختلف از شکوفایی فکری برخوردار نبوده ، توان فهم باطن امور را ندارند و نمی توانند وقایع و حوادث را تجزیه و تحلیل کنند و حقایق را از ورای ظواهر دریابند؛ مثلاً وقتی حضرت ابراهیم(ع) خدایش را برای نمرود و اطرافیانش توصیف کرد و فرمود: رَبِّی الَّذی یُحیی وَ یُمیت(1)؛ پروردگار من آن است که زنده می کند و می میراند. نمرود نیز خود را زنده کننده و میراننده معرفی کرد و دستور کشتن یک زندانی و آزاد کردن زندانی دیگر را داد و آن را مصداق زنده کردن و میراندن نامید. در اینجا توده مردم و عوام نتوانستند باطل بودن ادعای نمرود را بفهمند و حضرت ابراهیم با توجه به سطح فهم عامه و مردم حجتی روشنتر ارائه نمود تا نمرود نتواند عوام فریبی کند. ایشان فرمودند:

اِنَّ اللّهَ یَأتی بِالشَّمْسِ مِنَ الْمَشْرِقِ فَأْتِ بِها مِنَ الْمَغْرِبِ(2)؛ خداوند خورشید را از مشرق بر می آورد، تو (اگر خدایی) آن را از مغرب برآور.

همین ناتوانی از درک و تحلیل بود که پیامبران و اولیای خدا را وا می داشت، تا بسیاری از حقایق را ازعوام کتمان کنند. عامه مردم به دلیل عدم توانایی از تجزیه و تحلیل، دچار افراط یا تفریط می شوند. گروهی آنان را کافر و جادوگر می شمردند و گروهی دیگر نیز مبالغه کرده، آنها را خدا و شریک خدا می دانستند.

2-2-2- ظاهر بین

یکی دیگر از ویژگی های توده عوام جامعه ظاهر بینی و غرق شدن در ظواهر هستند ، بحث های دینی و استدلال های عقلی در برابر این افراد اثری ندارد و مانند کوبیدن میخ به سنگ است ، حضرت ابراهیم(ع) وقتی مردم را بت پرست دید ، آنها را از این کار ، سخت باز داشت و با استدلالهای فراوان، باطل بودن بت پرستی را ثابت نمود ، از جمله ، وقتی بتها را