نظریه پردازی درباره آینده جهان صفحه 54

ص:61

مادیّت تاریخی (ماتریالیسم تاریخی) تعبیر می شود. و خلاصه اش این است که تاریخ ماهیت و طبیعت مادّی دارد و وجود دیالکتیکی».(1)

اشکالات نظریه دیالکتیک

توجیه تکامل تاریخ با شیوه ابزاری و دیالکتیکی اشکالاتی دارد که به برخی از آن ها اشاره می کنیم:

1 - تکامل را با ابزار تولید نمی توان توجیه کرد؛ زیرا تکامل ابزار تولید به نوبه خود معلول حسّ فطری کمالجویی و تنوع طلبی و گسترش خواهی و ناشی از نیروی ابتکار انسان است. این حسّ و نیرو در همه جوانب زندگی انسانی به موازات با یکدیگر در حال گسترش بوده و هستند.

2 - نظریه ابزاری که تمام نهضت های مذهبی و اخلاقی و انسانی تاریخ را توجیه طبقاتی می نماید، نوعی قلب و تحریف معنوی تاریخ و اهانت به مقام انسانیت تلقّی می شود. واقعیّات تاریخی گواهی می دهد که حتی بسیاری از نهضت ها که فقط برای تأمین نیازمندی های مادّی جامعه برپا شده است از طرف افرادی رهبری و هدایت - و لااقلّ حمایت - شده است که به نوعی وارستگی آراسته بوده اند.

3 - تسلسل منطقی حلقه های تاریخ آن چنان که ابزارگرایان ابراز داشته اند بی اساس است. واقعیّات تاریخی به ویژه آنچه در طول یک قرن گذشته رخ داد پوچی این نظریه را روشن کرد.

در یک قرن گذشته کشورهایی به سوسیالیسم گرویدند که مرحله