انسان شناسی و مهدویت صفحه 183

3.2. اختیارگرایی

تمدن های غیردینی و سکولار بیش تر به سمت اختیارگزینی رفته اند؛ زیرا بنیان معرفتی آن ها مبتنی بر ترکیب عقل خودبنیاد و پرستش خدایان متعدد بوده است.(1) شاید بتوان قدیمی ترین دیدگاه اختیارگرایی را در دین یهود یافت؛ زیرا آموزه های رسمی تورات بیش تر همراه با اختیار است.(2) پس از آن، با آغاز رنسانس(3) به تدریج مکاتب گوناگونی در دانش های تجربی و انسانی پیدا شدند که سکولار یا لائیک و ضددین بودند و غالباً به سوی نظریه رهایی و اختیارگرایی تام و تمام رفتند.

مهم ترین فرقه ها و مکاتب اختیارگرا چنین هستند:(4)

فرقه ها و مکاتب

منشأ اختیارگرایی

آثار

تمدن یونان و رم باستان

تعدد خدایان در کنار عقل خودبنیاد، اختیارگرایی ناشی از استقلال بشر

پی ریزی باسابقه ترین تمدن های زمینی و ایجاد علم کلاسیکِ سکولار

فرقه قدریه و معتزله از اهل سنت

اختیارگرایی کلامی ماورائی

(ناشی از نفی قبائح و ظلم از حق تعالی و اثبات مسئولیت و تکلیف برای انسان ها)

ایجاد جریان عقل گرایی و عدل­محوری در کلام اسلامی

1- اعتقاد به خدایان متعدد باعث می شد با رقابت یا درگیری ایجاد شده بین خدایان، نوعی جبرگریزی و اختیارگرایی برای معتقدان به وجود آید؛ همانند تجربه خدایان متعدد یونانی و درگیری های بین آن ها که باعث ایجاد اختیار و آزادی برای یونانیان می شد.
2- از نگاه قرآن، یهودیان پایه گذار نظریه تفویض و آزادی و رهاشدگی آدمی در زندگی زمینی هستند و تحت تأثیر همین دیدگاه است که دنیاگرایی شدید در یهودیت وجود دارد. ((وَ قالَتِ الْیَهُودُ یَدُ اللَّهِ مَغْلُولَهٌ...))؛ مائده(5)،64.
3- اکثر نظریه پردازان این دوره از آغاز تاکنون، یهودی یا یهودی زاده بوده اند و نتیجه نظریه پردازی آن ها به حاشیه رفتن ادیان آسمانی و مشروعیت بخشی به آیین تحریف شده یهود و جهانی سازی ارزش های دنیوی آن است.
4- برای مطالعه بیشتر، رک: الإلهیات علی هدی الکتاب و السنه و العقل، ج 2، ص 321.