- اشاره 1
- فصل اول:کلیات 1
- 1. تبیین موضوع 2
- 2. ضرورت و فایده پژوهش 5
- اشاره 5
- 2.1. فوائد انسان شناسی از منظر معارف دینی 6
- 2.2. فوائد انسان شناسی برای زندگی بشری 11
- 3.پیشینه موضوع 15
- اشاره 15
- 3.1. پیشینه انسان شناسی در اندیشه دینی 16
- 3.2. پیشینه انسان شناسی در اندیشه علمی معاصر 18
- 4. روش شناسی اثر 20
- 5.1. انسان شناسی 22
- 5.مفاهیم و واژه های کلیدی 22
- 5.2. شیعه و تشیع 22
- 5.3. سبک زندگی 23
- 5.4. مهدویت 23
- 6.سطوح و لایه های گوناگون انسان شناسی 25
- فصل دوم: انسان شناسی جسمی 29
- اشاره 29
- پیش در آمد 30
- 1.1. مرحله نطفه و سلول های جنسی آدمی 32
- 1.سیر پیدایش بدن آدمی 32
- اشاره 32
- 1.2. از لقاح تا تولد 33
- 1.3. از تولد تا مرگ 34
- اشاره 35
- 2. دیدگاههای موجود درباره انسانشناسی جسمی 35
- 2.1. انسان شناسی جسمیِ تکسویه 36
- 2.2. انسان شناسی جسمیِ ترکیبی 40
- اشاره 43
- 3. دیدگاه شیعه درباره انسانشناسی جسمی 43
- 3.1. طینت، سنگ بنای انسان شناسی جسمانی 44
- 3.2. تنوع طینت ها 46
- 3.3. موطن بودن طینت برای روح 47
- 3.4. طینت و مسأله جبر و اختیار 51
- 3.5. نسبت زندگی دینی با مسأله طینت 53
- 3.6. تأثیر ایمان به غیب بر جسم آدمی 54
- 4. نسبت انسان با طبیعت 56
- 5.1. کمال و نجات 58
- 5. بازخوانی مهدویت بر مبنای انسان شناسی جسمی 58
- 5.2. انسان کامل 59
- 5.3. آرمان شهر 60
- 5.4. فلسفه تاریخ 60
- سخن پایانی 62
- اشاره 63
- فصل سوم: انسان شناسی روحی 63
- پیش درآمد 64
- 1. روح چیست؟ 64
- 2. پیشینه روحشناسی 65
- 3. پرسش های اساسی درباره روح 69
- 4. دیدگاه قرآن درباره روح انسانی 72
- 4.1. چگونگی خلقت روح انسانی 72
- اشاره 72
- اشاره 72
- 4.1.1. خلقت انسانهای نخست 73
- 4.1.2. خلقت باقی انسانها 75
- 4.2. حقیقت و ابعاد وجودی روح 77
- اشاره 82
- 5. مسأله فطرت 82
- 5.1. نسبت بحث فطرت با مهدویت 84
- 5.2. فطرت در قرآن 85
- 5.3. دامنه و انواع فطریات 87
- 6.1. رابطه روح و بدن در انسان های کمالجو 92
- 6. رابطه و نسبت روح و بدن 92
- اشاره 92
- 6.2. رابطه روح و بدن در انسان کامل 95
- 7. بازخوانی مهدویت بر مبنای انسان شناسی روح 96
- اشاره 96
- 7.1. کمال و نجات 97
- 7.3. آرمان شهر 99
- 7.2. انسان کامل 99
- سخن پایانی 100
- 7.4. فلسفه تاریخ 100
- اشاره 102
- فصل چهارم:انسان شناسی جنسیتی 102
- پیش درآمد 103
- 1. نسبت بحث انسان شناسی جنسیتی با مهدویت 105
- 2. دیدگاههای موجود درباره حقیقت زن و مرد 105
- اشاره 105
- 2.1. نظریه تفاوت های جسمی و اشتراک روحی 108
- 2.2. نظریه پیوستگی روح و جسم (اثبات روح مردانه و زنانه) 112
- 3. چگونگی تفکیک روح به مردانه و زنانه 115
- 4.1. اصالت خانواده 117
- 4. دستاوردهای نظریه تفکیک روح به مردانه و زنانه 117
- 4.2. تفاوت حقوق زن و مرد 122
- 4.3. لزوم وجود زن کامل 125
- 5. بازخوانی مهدویت بر مبنای انسانشناسی جنسیتی 128
- اشاره 128
- 5.1.کمال و نجات 128
- 5.2. انسان کامل 129
- 5.3. مدینه فاضله 130
- 5.4. فلسفه تاریخ 131
- سخن پایانی 133
- فصل پنجم:انسان شناسی رشد 134
- اشاره 134
- پیش درآمد 135
- 1. نسبت بحث انسان شناسی رشد و مهدویت 139
- 2. رشد از منظر علم و تمدن معاصر 140
- اشاره 140
- 2.1. نقد دیدگاه علمی رشد 145
- 2.2.1. کمال و نجات 149
- 2.2. بازخوانی مهدویت بر مبنای دیدگاه علمی رشد 149
- اشاره 149
- 2.2.2. انسان کامل 150
- 2.2.3. آرمان شهر 150
- 2.2.4. فلسفه تاریخ 150
- 3. رشد از منظر فلسفه اسلامی 151
- اشاره 151
- 3.1. نقد دیدگاه فلسفی رشد 153
- 3.2. بازخوانی مهدویت بر مبنای دیدگاه فلسفی رشد 155
- اشاره 157
- اشاره 157
- 4.1. رشد انسانهای کمالجو 157
- 4. رشد از منظر انسان شناسی شیعی 157
- 4.1.1. نسبت رشد جسم و رشد فطرت 157
- 4.1.2. جایگاه حواس در شکوفایی فطرت 162
- 4.2. رشد انسانهای کامل 166
- اشاره 169
- 4.3.1. کمال و نجات 169
- 4.3. بازخوانی مهدویت بر مبنای انسانشناسی رشد 169
- 4.3.2. انسان کامل 170
- 4.3.3. آرمان شهر 171
- 4.3.4. فلسفه تاریخ 172
- فصل ششم:انسان شناسی اراده 173
- اشاره 173
- پیش درآمد 174
- 1. نسبت مبحث اراده و اختیار با موضوع مهدویت 175
- 2. بدیهی بودن قدرت اراده و اختیار در انسان 176
- اشاره 179
- 3. نظریات موجود درباره جبر و اختیار و نسبت آن با مهدویت 179
- 3.1. جبرگرایی 179
- 3.2. اختیارگرایی 183
- 3.3. لاجبر و لاتفویض 185
- اشاره 191
- 4.1. عوامل طبیعی و محیطی 191
- 4. عوامل مؤثر بر اراده انسانی 191
- 4.2.1. فرشتگان 193
- 4.2. عوامل ماورائی 193
- 4.2.2. جنیان و شیاطین 194
- اشاره 196
- 5. بازخوانی مهدویت بر مبنای مبحث اراده و اختیار 196
- 5.1. کمال و نجات 197
- 5.2. انسان کامل 198
- 5.3. آرمان شهر 199
- 5.4. فلسفه تاریخ 200
- اشاره 202
- فصل هفتم: انسان شناسی کمال 202
- پیش درآمد 203
- 1. نسبت مبحث کمال با موضوع مهدویت 204
- 2. بازشناسی کمال در فرایند رشد 205
- 3. دیدگاههای موجود درباره کمال انسان 206
- 3.1. دیدگاه فلسفی 206
- اشاره 206
- 3.2. دیدگاه عرفانی 208
- 3.3. دیدگاه علمی 209
- 3.4. دیدگاه دینی (ادیان و مذاهب غیرشیعی) 211
- 3.5. دیدگاه قرآنی 215
- 4. حقیقت کمال در عالم طبیعت 217
- 5. حقیقت کمال در عالم انسانی 218
- 6. راه وصول به کمال 222
- 7. الگوی کامل کمال 227
- 8. دیدگاه تشیع درباره انسان کامل 229
- 9.1. کمال و نجات 233
- اشاره 233
- 9. بازخوانی مهدویت بر مبنای انسان شناسی کمال 233
- 9.3. آرمان شهر 234
- 9.2. انسان کامل 234
- 9.4. فلسفه تاریخ 235
- چشم انداز کلی مباحث آتی 236
- اشاره 236
- 1. انسان شناسی جمعی 237
- 2. انسان شناسی تاریخی 237
- 3. انسان شناسی جغرافیایی 238
- اشاره 240
- کتابنامه 240
- الف) کتاب ها 241
- ج) سایتها 248
- ب) نرمافزارها 248
3.4. طینت و مسأله جبر و اختیار
از اشتراکات مبحث ژنتیک و طینت، پیدایش تصور جبر در آفرینش انسان است. نحوه پیدایش این تصور در هر دو دانش، به صورت اجمال چنین است:
الف) جبر در بحث طینت: اگر روایات وارده در باب طینت را جدا از دیگر مبانی دینی و کلامی مورد توجه قرار دهیم، خواهیم دید که بخش قابل توجهی از آنان، ظهور در جبر طینتی دارند. در این زمینه، مشهور ترین روایت این است: «السعید سعید فی بطن امه و الشقی شقی فی بطن امه».(1) بر اساس روایات طینت، اگر طینت کسی معطوف به حق باشد، اگر چه یک عمر کفر بورزد، سرانجام به حق خواهد پیوست و بالعکس!
ب) جبر در بحث ژنتیک: در دانش ژنتیک ادعا شده که منشأ بسیاری از خصوصیات، صفات، عادات و سلایق انسان ها، شناسنامه ژنتیکی آن هاست. بر مبنای این دانش، تفاوت رفتار افراد، ریشه در ژن متفاوت آن ها دارد و اکثر گرایش های ناهنجار، میل به خودکشی، میل به انحراف های جنسی، نافرمانی های اجتماعی و حتی تفاوت های فرهنگی نژادهای گوناگون بشر نیز ناشی از تفاوت ژن هاست. از این رو، در بستر تاریخ، بسیاری از دینداران یا غیر دینداران به جبرگرایی روی آورده اند.
اینک پرسش مهم این است که آیا نتیجه مبحث طینت و ژنتیک، اثبات جبر گرایی است؟ در مقام پاسخ باید گفت همان گونه که در مباحث آتی خواهد آمد وجود آدمی مرکب از جسم
1- «مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ الْعَلَوِیُّ عَنِ ابْنِ قُتَیْبَهَ عَنِ الْفَضْلِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَی بْنَ جَعْفَر علیه السلام عَنْ مَعْنَی قَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ ص الشَّقِیُّ مَنْ شَقِیَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ وَ السَّعِیدُ مَنْ سَعِدَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ فَقَالَ الشَّقِیُّ مَنْ عَلِمَ اللَّهُ وَ هُوَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ أَنَّهُ سَیَعْمَلُ أَعْمَالَ الْأَشْقِیَاءِ وَ السَّعِیدُ مَنْ عَلِمَ اللَّهُ وَ هُوَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ أَنَّهُ سَیَعْمَلُ أَعْمَالَ السُّعَدَاءِ قُلْتُ لَهُ فَمَا مَعْنَی قَوْلِهِ ص اعْمَلُوا فَکُلٌّ مُیَسَّرٌ لِمَا خُلِقَ لَهُ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ لِیَعْبُدُوهُ وَ لَمْ یَخْلُقْهُمْ لِیَعْصُوهُ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ فَیَسَّرَ کُلًّا لِمَا خَلَقَ لَهُ فَالْوَیْلُ لِمَنِ اسْتَحَبَّ الْعَمَی عَلَی الْهُدَی»، بحار الأنوار، ج 5، باب السعاده و الشقاوه، ص 157.