دلایل عقلی و نقلی امامت و مهدویت صفحه 22

مدخلیّتی ندارد و اختیار را نیز از آنان سلب نمی کند».(1) ایشان با قید نخست، یعنی عدم مدخلیت این لطف در قدرت دهی بر اصل طاعت و انجام تکلیف، لطف محصّل را از تعریف خارج کرده و با قید دوم، یعنی عدم سلب اختیار، این نکته را بیان داشته است که لطف، منافی اختیار انسان- که ملاک صحّت تکلیف است- نمی باشد.(2)

این نوع از لطف، مورد بحث و مناقشه علمای کلام است.(3) چه، گروهی معتقدند که انجام دادن این امور، از آن جا که بیهودگی و عبث بودن تشریع تکلیف را رفع می کند، بر خداوند واجب است؛ و در مقابل،گروهی دیگر، به جهت انکار اصل «هدف دار بودن افعال خدا» و یا به علت نیافتن پاسخ برای برخی اشکالاتی که بر مصادیق این لطف وارد است، به انکار و نفی وجوب آن روی آورده اند.

تفاوت لطف مقرّب و محصّل

تفاوت این دو قسم لطف، در آن است که مرتبه لطف مقرّب، بعد از اثبات تکلیف است؛ امّا لطف محصّل، خود، محقِّق و مُثبِت تکلیف شرعی محسوب می شود.

به عبارت دیگر، اگر لطف محصّل نمی بود، اساساً اصل وجودِ تکلیف شرعی، محقّق نمی شد و نبوت و امامت، بی معنا می گشت. امّا در صورت عدم وجود لطف مقرّب، اگرچه تکلیف و نصب پیشوا و راهنما مطرح بود و چه بسا تکلیف از سوی برخی اشخاص، امتثال هم می شد، امّا نوع مردم، امتثال تکلیف نمی کردند. مثلاً اگر وعد و وعید نمی بود، عموم بندگان، رغبت انجام دادن دستورهای الهی را نداشتند؛ زیرا اکثریت مردم در صورت نبود

1- علامه حلی، کشف المراد، ص 324.
2- سبحانی، الاهیات، ج 2، ص 48.
3- سبحانی، الاهیات، ج 2، ص 48 و طبرسی نوری، کفایه الموحدین، ج 1، ص 506.