دلایل عقلی و نقلی امامت و مهدویت صفحه 43

اگر بعد از آن به وجود آید - مثلاً جوهر عقلانی بعد از جوهر جسمانی به وجود آید و جوهر جسمانی، در صدور آن، واسطه باشد- لاجرم، وجود علّت، پست تر از وجود معلول خواهد بود؛ و این، محال است.

و اگر اصلاً به وجود نیاید، معنایش این است که علت اول، صلاحیت صدور معلول اشرف را ندارد؛ و در این صورت، خلف فرض خواهد شد؛ چرا که وجود و تمامیت علت اول، فرض واقعی برهان بود. لذا تنها فرض صحیح، همان است که اشرف، جلوتر از غیر اشرف موجود شود.(1)

همین بیان را حاجی سبزواری به نظم کشیده است:

الممکن الاخص اذ تحقّقا

فالممکن الاشرف فیه سبقا

لا نه لولاه انّ لم یفضی

فجهه تفضل حقاً یقتضی

و ان اخس فاض قبل الاشرف

علل الاقوی عند ذا بالاضعف

و ان مع الاشرف فی الصدور

بواحدها ما مصدر الکثیر(2)

فرزانگان و قاعده امکان اشرف

ابن سینا به قاعده امکان اشرف، کاملاً توجّه داشته و آن را معتبر دانسته است؛ چنان چه گفته است: «الطبیعه مالم یوف علی النوع الاتم شرایط النوع الانقص بکماله لم تدخل فی النوع، الثانی».(3)

سهروردی نیز برای این قاعده، فواید بسیار عمیق و عظیمی قائل بوده و به وسیله آن، به اثبات بسیاری از مسائل دست یافته است.(4)

1- مصباح یزدی، آموزش فلسفه، ج 2، ص 175.
2- حاجی سبزواری، شرح منظومه، ص 203.
3- دینانی، قواعد کلّی فلسفی، (به نقل از رسایل ابن سینا، ج 2، ص 24، چاپ ترکیه) و صدر الدین شیرازی، الحمکه المتعالیه،  ج 6، ص 97.
4- سهروردی، التلویحات، ج 1، ص 51.