دلایل عقلی و نقلی امامت و مهدویت صفحه 61

فیض در لغت

«فیض»، مصدر باب «فاض، یفیض» و به معنای فزونی و جاری است که در مقابل آن، «غیض» به معنای اندک مطرح است.(1) «فاض الماء» یعنی آب آن قدر زیاد شد که در بیابان، جاری گردید. «حوض فایض» نیز به معنای حوض پر از آب و «رجل فیّاض» به معنای مرد جواد و بخشنده است.

فوران، دفع، سرریزی و فزونی نیز از معانی جوهری ریشۀ فیض به شمار می آیند.(2)

فیض در متون دینی

واژه فیض و مشتقاتش، یازده بار در قرآن کریم به کار رفته که در اکثر موارد، معنای لغوی آن، مورد نظر بوده است. برای مثال، راغب در ذیل آیه «تَرَی أَعْیُنَهُمْ تَفِیضُ مِنْ الدَّمْعِ»(3) می گوید: «أفاض إناءَه»؛(4) «ظرفش تا آن جا پر شد که لبریز گردید».

در متون روایی نیز فیض، به همان معنای زیادی، پُری و لبریزی می باشد؛(5) اگرچه به معانی دیگری نیز به کار رفته است. چنان چه در دعای نماز وتر آمده است: «أیّ محتفر من فضلک لم یهمه فیض جودک؟»(6)

1- فراهیدی، کتاب العین، ج7، ص65.
2- ابن منظور، لسان العرب، ج11، ص250؛ تهانوی، موسوعه کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ج2، ص485 و1293 و طریحی، مجمع البحرین، ج3، ص431.
3- چشم های آن ها را می بینی که [از شوق] اشک می ریزند. (مائده/83)
4- راغب، المفردات فی غریب القرآن، ص387.
5- ابن اثیر، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، ج3، ص485 و طریحی، مجمع البحرین، ج3، ص431.
6- ابن اثیر، مصباح المتهجد، ص157.