دلایل عقلی و نقلی امامت و مهدویت صفحه 66

هماره با او بوده است؛ چرا که در غیر این صورت، علت، تام نخواهد بود؛ که این خلف است پس افاضه و فیض او دایم است.

در نظریه فیض، فاعلیت خداوند، برتر از فاعل های بالقصدی است که غایت مندی بر آن ها حکومت می کند؛ بلکه فاعلیت او بالذات است و احتیاج به ضمیمه ندارد؛ چراکه ذات او سِمَت فاعلیت و غائیت را توأم داراست.(1)

با توجه به نظریه فیض، پاسخ سؤالاتی از قبیل «آغاز و پیدایش عالم، چگونه بوده است؟»، «آیا عالم، از عدم به هستی گام نهاده، یا از وجودی دیگر به این هیأت درآمده است؟»، «آیا وجود دهنده عالم، مانند فاعل های طبیعی، بر اثر وجود دهی کاهش می یابد؟» و … روشن می شود؛ چراکه بنابراین نظریه، فیض، نوعی ایجاد است که طی آن، منشأ ایجاد و پدیدآورنده به حال خود می ماند و علی رغم صدور معلول، او در کمالات و وحدت خود، ماندگار است؛ آن چه از او می آید، از او جدا نمی شود و در عین حال، خود او نیز نیست.(2)

دیگر انگیزه طرح مباحث فیض، پاسخ به یکی از پرسش های مهم، درباره نحوه و کیفیت پیدایش این عالم است. پرسش این است که «آیا انتشار عالم آفرینش، دفعی و یک باره بوده، یا با ترتیب خاصی به انجام رسیده است؟»

علاوه بر این، فلاسفه، اهل کلام و بسیاری از حکما، تبیین وساطت بین خداوند و خلق او و نیز، توضیح نحوه برآمدن کثرت از وحدت را یکی از اهداف و ارکان نظریه فیض ذکر کرده اند.(3)

لازم به ذکر است که بیشتر منابع، به اهمیت، دقت و دشواری این بحث

1- صدرالدین شیرازی، الرساله العرشیه، ص40 و همو، کتاب المشاعر، ص58.
2- رحیمیان، فیض و فاعلیت وجودی، صص 71 _ 40.
3- رحیمیان، فیض و فاعلیت وجودی، ص194.