دلایل عقلی و نقلی امامت و مهدویت صفحه 67

اعتراف کرده اند.(1)

تاریخچه

ریشه های نظریه فیض و فاعل وجودی را می توان در عقاید و افکار مزدائیان، مانویان و صائبان پیدا کرد.(2) اگرچه نظریه وساطت در فیض، در زمان افلاطون نیز مطرح بوده است.(3)

فیلون (40 ب.م _ 25 ق.م)- فیلسوف و متکلم یهودی- تلاش کرد تا دین یهود را بر شیوه فلاسفه افلاطونی توجیه کند. یکی از ویژگی های او، تفسیر و تحکیم واسطه در خلقت بود. تفکر واسطه در خلقت موجودات، هرچند به نحو مبهم و رمزآمیزی نزد افلاطون و برخی نظام های فکری یونان مطرح بود، اما ظاهراً نخستین بار توسط او در قالب یک تفکر مذهبی و به عنوان امری مشخص و اقنومی خاص بین خدا و خلق و با اصطلاح «لوگوس» (کلمه) مطرح شد و در آن، خصلت ارسطویی (عقل) و ویژگی های افلاطونی (مجمع مثل و صور) گرد آمد. از نگاه فیلون، لوگوس، میانجی پیدایش و ایجاد مراتب، و وسیله ای برای وصول به نعمت های الهی و نیز، واسطه ای میان خالق و عالم خلقت و انسان الهی بود.(4)

فلوطین (270م _ 205م) متأثر از فیلون، معتقد بود موجودات بر اساس نظم، نَسَق و ترتیب خاصی صادر شده اند. وی مبدأ اول را بسیط و دور از هر گونه ترکیب می دانست و خلقت کثرات را به عقل (واسطه) منسوب می کرد. طرح واسطه در فیض، به دست فلوطین، پایه ای فلسفی تر و فنی تر پیدا کرد؛

1- اخوان صفاء، رسایل اخوان الصفاء، ج3، ص346.
2- موسی عمید، مقدمه رساله در حقیقت و کیفیت سلسله موجودات، ص12.
3- رحیمیان، فیض و فاعلیت وجودی، صص37 _ 36.
4- رحیمیان، فیض و فاعلیت وجودی، ص 75.