دلایل عقلی و نقلی امامت و مهدویت صفحه 70

می شود؛ نه غیر آن».(1)

وی، هم چنین در جایی دیگر، اصل نظریه فیض و لزوم واسطه در آن را یادآور شده(2)و پیدایش کثرت در فیض و مستفیض را به تحقق واسطه، مستند کرده است.(3)

در میان فرق اسلامی نیز، اسماعیلیه و قرامطه به نظریه فیض توجه داشته اند. به عقیده آنان، خداوند، عالم را مستقیماً خلق نکرده؛ بلکه ابتدا عقل کل را ایجاد کرده و از آن، نفس کل، و از نفس کل نیز ماده را آفریده است. این گروه از شیعه اسماعیلی، به شیوه امیرالمؤمنین علیه السلام، بدون آن که معتقد به ممازجت و اختلاط خداوند با مخلوقات باشند، باری تعالی را در هر چیز و با هر چیز می دانستند؛ همان طور که واحد در هر عدد و معدودی حاضر است؛ ولی خودش عدد نیست.(4)

برهان لزوم واسطه در فیض

اشاره

از آن جا که فیض و واسطه در آن، جایگاه ویژه ای در مباحث حکمت و عرفان دارد، لذا حکیمان و عارفان با تقریرهای گوناگون به اثبات و لزوم واسطه در فیض پرداخته اند.

فیلون، خداوند را در اوج، و عالم جزئیات را در فرود و پستی می داند و تصریح می کند که پیدایش عالم، تناسبی با ساحت الهی ندارد. پس واسطه یا واسطه هایی - مانند قوای الهی، ملائکه، جن و…- در خلق عالم و تدبیر

1- فارابی، کتاب نصوص الکلم (المجموع للمعلم الثانی)، ص133.
2- ابن سینا، المباحثات، صص66 _ 65.
3- ابن سینا، شرح اثولوجیا (ارسطو عند العرب) ؛ ص119.
4- عمید موسی، حاشیه رساله در حقیقت و کیفیت سلسله موجودات، ص13 و رحیمیان، فیض و فاعلیت وجودی، ص101.