دلایل عقلی و نقلی امامت و مهدویت صفحه 74

واسطه در میان این دو هستی، قطعی است.(1)

حکیم سبزواری (1289 ق) همین برهان را با مثال بیان کرده و گفته است: «میان دو چیزی که فاصله آن ها در نهایت دوری و جدایی در رفعت و دنائت است، از وجود رابطه ای که اثر عالی به سافل باشد، گریزی نیست؛ مانند روح بخاری (روان) که میان جان (شی ء مجرد) و تن (شی ء مادی) وساطت می کند و چنان که نور، میان قرص آتشین خورشید و کره سرد زمین، واسطه است».(2)

به بیان دیگر، طبق برهان عقلی، میان فاعل و قابل باید مناسبت و سنخیت باشد؛ وگرنه هر چیز، می توانست علت چیز دیگری باشد و از آب، گرما و از آتش، سرما صادر می شد. از طرفی، حق تعالی در نهایت ترفّع، تقدس و تنزه است و در مقابل، عالم مادی در نهایت تفسّل، ترکب و تنزل؛ پس هم صدور چنین عالمی و هم رسانیدن فیض از مبدأ متعال به آن، واسطه ای می خواهد که جنبه ربّی و خلقی را با هم داشته باشد(3) و این واسطه، وابسته به طول عمر فیض، باید از ابتدا تا انتها مستمر باشد: «الحجه قبل الخلق و مع الخلق و بعد الخلق».(4)

پیش فرض های براهینِ اثبات واسطه در فیض

چنان که در فصل پیشین ذکر شد، کارآمدی هر برهان، اضافه بر درست

1- سهروردی، هیاکل النور، الهیکل الرابع، ص85؛ ثلاث رسایل، ص181؛ صدرالدین شیرازی، الحکمه المتعالیه، ج2، ص204 و همو، الشواهد الربوبیه، المشهد الثانی، صص140 _ 139.
2- حاجی سبزواری، اسرار الحکم، ص83 و کیاشمشکی، آراء امام خمینی (ولایت در عرفان)، ص135.
3- ربانی، جلوات ربانی، ج1، ص187.
4- ربانی، جلوات ربانی، ج2، ص591.