دلایل عقلی و نقلی امامت و مهدویت صفحه 80

سرانجام، ملاصدرا این چنین بین دو نظر را جمع کرد: «همگان متفق اند که اولین فعل و اثر صادر از حق تعالی، موجودی پاک و منزه از همه حدود عدمیه است؛ مگر حدی که لازمه معلولیت اوست. حال، اگر آن حد را که لازمه مجعولیت است، «دارای ماهیت» دانستیم، صادر اول، عقل خواهد بود و اگر «صرف تعلق و وابستگی» را در نظر بگیریم، وجود منبسط، صادر اول است».(1)

از کلام قونوی برمی آید که ماهیت این وجود منبسط، «حقیقت نوری» است که بین تمام اعیان ممکنه، از قلم اعلی- که همان عقل اول است – گرفته تا همه ممکنات - چه آن هایی که موجود شده اند و چه آن هایی که هنوز لباس هستی به تن نکرده اند؛ اما علم الهی به آن ها تعلق گرفته- مشترک است.(2)

تعبیرهای متون دینی از نخستین صادر (واسطه فیض)

اشاره

ویژگی ها و کارایی های صادر اول (عقل اول یا وجود منبسط) از دید حکیمان (اهل نظر) و عارفان (اهل معرفت)، تا حدودی بیان شد که مهم ترین آن ها میانجی گری در فیض و تصرفات تکوینی در عالم و آدم بود.

در این بخش، از عبارات و واژه هایی که متون روایی برای اولین صادر بهره گرفته اند، نمونه هایی آورده می شود تا تطبیق عقل اول و وجود منبسط را آسان تر سازد؛ چراکه عقل، تنها می تواند کلیات را ادراک کند و از تعیین و تطبیق مصداق، عاجز است. لذا برای تطبیق، راهی جز تمسک به وحی نیست.