مواجهه ائمه علیهم السلام با مدعیان مهدویت : گونه شناسی، سبک شناسی و شاخصه شناسی صفحه 164

نام پدر و چندمین فرزند بودن نیز تبیین می شد. روایاتی که این واقعیت را بازگو کرده اند، عبارت ها و لحن های متفاوتی دارند. در بسیاری از آنها با صراحت، ایشان فرزند امام حسن عسکری علیه السلام معرفی شده اند. (1) برای نمونه امام رضا علیه السلام مهدی را چهارمین فرزند خود و فرزند امام حسن عسکری علیه السلاممی دانستند. (2) به نظر می رسد این اهتمام ضمن تثبیت موقعیت مهدویت در تفکر شیعی تلاشی بود برای نفی ادعای مهدویت امام کاظم علیه السلام که از سوی واقفیه مطرح شده بود و تمامی انشعابات شیعی پدیده آمده در روزگار غیبت صغری - که همگی نیز تفسیرهای متمایزی از شیعه امامیه در زمینه مهدویت داشتند- نیز نفی می کرد.

4. زدودن دستاویز مدعیان (ازبین بردن بهانه ها)

در برخی از موارد ائمه علیهم السلام در تلاش بودند با از بین بردن دستاویز مدعیان دروغین، ادعای آنان را باطل کنند. شیوه متمایز شرکت امام صادق علیه السلام در تشییع جنازه اسماعیل (3) از این نمونه است. در این زمینه گفتنی است اسماعیل در

1- در باب «مهدی فرزند امام حسن عسکری علیه السلام» در کتاب منتخب الأثر 147 حدیث ذکر شده است. ر.ک: صافی گلپایگانی، منتخب الأثر، باب 21؛ شیخ نجم الدین عسکری در کتابش با همین عنوان، بابی دارد و در آن احادیث فراوانی را ذکر کرده است. ر.ک: المهدی الموعود المنتظر، ج1، ص 176.
2- «...ذاک الرّابِعُ مِن وُلدِی، یُغَیّبِهُ الله فِی سِترِهِ ما شاءَ، ثُمّ یُظهِرُهُ فَیَملَأ الأرضَ قِسطاً وَ عَدلاً کَما مُلِئَت جَوراً و ظُلماً». ر.ک: صدوق، کمال الدین، ج2،ص376،باب 35، ح7؛ اربلی، کشف الغمّه، ج3، ص 314؛ « الخَلَف الصالِح مِن وُلد أَبی مُحَمّد الحَسَن بن عَلی و هُوَ صاحِب الزمان و هُوَ المَهدی»، ر.ک: همان، ص 265.
3- اسماعیل فرزند ارشد امام صادق علیه السلام حدود سال 105 ق در مدینه به دنیا آمد. مادر اسماعیل، فاطمه دختر حسین بن حسن بن علی بن ابی طالب علیه السلام بود. گفته شده است که امام صادق علیه السلام در زمان حیات فاطمه همسر دیگری اختیار نکرد و به همین سبب، حدود 25 سال پیش از ولادت امام کاظم علیه السلام، آن حضرت به جز اسماعیل و برادرش عبدالله فرزند دیگری نداشته است. ر.ک: ابوحاتم رازی، الزینه، ص 288. به برخی گزارشاتی که در ذم اسماعیل است در متن اشاره می شود. اما در منابع امامی به روایاتی در مدح وی نیز برمی خوریم. کلینی گزارش می دهد که وی هنگامی که به بیماری سخت مبتلا بود، تجویز پزشکان را برای شرب خمر نپذیرفت و فرمود: ما اهل بیت با حرام طلب شفا نمی کنیم. ر.ک: کلینی، الکافی، ج6، ص 414. طبق گزارش شیخ مفید امام صادق علیه السلام علاقه ای شدید به اسماعیل داشت و بسیار به او محبت می کرد و مورد علاقه پدر بود. ر.ک: شیخ مفید، الارشاد، ص 267. فرهاد دفتری از پژوهش گران معاصر در عرصه مطالعات اسماعیلی شواهدی را بر وجود رابطه نزدیک میان اسماعیل و گروه های تندرو پیرامون امام صادق علیه السلام را تأیید می کند.ر.ک: فرهاد دفتری، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ص 118. برخی از علمای شیعه این انتساب را رد کرده و آن را ساخته و پرداخته غالیان می دانند. رک: خویی، معجم رجال الحدیث، ج3، ص 124- 126.