مواجهه ائمه علیهم السلام با مدعیان مهدویت : گونه شناسی، سبک شناسی و شاخصه شناسی صفحه 203

و در ضمن یکی از وکیلان امام در بغداد به نام حاجز بن یزید را به وی معرفی کردند. (1)

اگر شک و شبهه و تردیدی درباره وکلا پدید می آمد، امام عجل الله تعالی فرجه الشریف درصدد حل آن بر می آمدند. یکی از شیعیان نقل می کند که:

درباره عملکرد حاجز بن یزید تردید نمودم. مالی را جمع کردم و به سامرا راهی شدم. در آن جا نامه ای به دست من رسید به این مضمون که درباره ما و کسی که به امر ما قیام کرده است، هیچ شکی نیست. آن چه همراه توست به حاجز بن یزید بسپار. (2)

2. مناظره با مدعیان دروغین و نقد منصفانه آنان

برای روشن گری و کشف حقایق و شناخت واقعیت ها، مناظره، بحث و بررسی رو در رو از بهترین و محکم ترین شیوه های تبلیغی برای رسیدن به هدف است که اگر فرضاً بر اثر تعصّب و لجاجت، مورد قبول واقع نشود، دست کم موجب اتمام حجت خواهد بود. ائمه علیهم السلام در موقعیت های مختلف در مواجهه با مدعیان دروغین مهدویت یا طرفداران آنان از مناظره و احتجاج استفاده می کردند.

گفتگوهای مکرر امام صادق علیه السلام با حیان سرّاج (3) از جمله تلاش ها در راستای هدایت مدعیان دروغین است. حیان سرّاج از کیسانیه بود. کشّی این گفتگوها را در کتابش آورده است. (4)

1- راوندی، الخرائج و الجرائح، ص 251 و مجلسی، بحارالانوار، ج51، ص 295.
2- کلینی، همان، ج1، ص 437.
3- پیرامون وی ر.ک: اردبیلی، جامع الرواه، ج2، ص 709؛ مازندرانی، منتهی المقال، ج3، ص 148، رقم 1031؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ج6، ص 308، رقم 4120.
4- گفتنی است کشی از یک حیّان سرّاج دیگر بعد از ترجمه علی بن سوید السائی نام می برد که او شخص دیگری است که واقفی مذهب بوده و منکر شهادت امام کاظم علیه السلام شده است. کشی نقل می کند که نزد وی و یکی دیگر از وکیلان حضرت سی هزار دینار بوده که در آن دخل و تصرف کردند و غلات خریدند و بعد از شهادت امام کاظم علیه السلام منکر شهادت حضرت شدند و مردم را به عقیده خود فراخواندند. و البته هنگام مرگ وصیت کردند اموال را به ورثه امام کاظم علیه السلام تحویل دهند. ر.ک: اختیار معرفه الرجال، ص 760، رقم 871. کلینی در باب «ما جاء فی الاثنی عشر و النص علیهم علیهم السلام» روایت طولانی را از حنّان سرّاج نقل می کند که البته وی امامی است. ر.ک: کلینی، همان، ج1، ص 529، ح5. فیض کاشانی به اشتباه همین روایت را از حیان السرّاج نقل می کند که به نظر می رسد صحیح نباشد. ر.ک: الوافی، ج2، ص 303.