مواجهه ائمه علیهم السلام با مدعیان مهدویت : گونه شناسی، سبک شناسی و شاخصه شناسی صفحه 215

می باشد. رهبری و هدایت رفتاری در قبال انتظارات ناظر به مهدی در این روزگار از مهم ترین اقدامات امام صادق علیه السلام می باشد. در زمان امام صادق علیه السلام نهضت عباسیون علیه امویان با انتظارات منجی گرایانه و امید به یک مجدد دین و حکومت که می بایست از اهل بیت علیهم السلام باشد حمایت شد. دوره دعوت عباسیون و نیز عصر اولیه تشکیل خلافت عباسی، عصری بود که آرمان مهدی از تب و تاب بسیاری برخوردار بود. عباسیان، از این فضا بیشترین بهره را بردند. آنان لقب محمد، ولیعهد منصور دوانیقی، را مهدی نهادند. مسلم قتیبه نقل می کند که منصور دوانیقی به وی گفته است: «محمد بن عبدالله بن حسن خروج کرده و خود را مهدی می خواند. به خدا قسم! او مهدی نیست و مهدی فرزند من است». (1) مروان بن ابی فحصه در مدح سومین خلیفه عباسی او را مهدی می نامد. (2) ابن کثیر می نویسد منصور فرزندش محمد را مهدی لقب داد، شاید که همان مهدی موعود باشد. اما آن نبود؛ چرا که در اسم مشترکند و در عمل متفرق. (3) البته پیش از او نیز بنابر گفته مسعودی، سفاح خود را مهدی بنی هاشم می پنداشته (4) و یعقوبی شعری را آورده که در آن سفاح، مهدی بنی هاشم خطاب شده است. (5) سدیف بن میمون نیز در شعری که در مدح سفاح سروده وی را مهدی خطاب می کند. (6) ابن عماد نیز در شذرات الذهب به مهدی خوانده شدن سفاح اشاره می کند. (7) به نظر می رسد که

1- ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، ص 218.
2- سیوطی، تاریخ الخلفاء، ص 315.
3- ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج10، ص 162.
4- مسعودی، التنبیه و الاشراف، ص 292.
5- «انت مهدی هاشمٍ و هداها...». ر.ک: تاریخ یعقوبی، ج2، ص 294.
6- ظهر الحقّ فاستبان مضیّاً إذ رأینا الخلیفه المهدیّا.ر.ک: ابن اعثم، الفتوح، ج7، ص 342.
7- او می نویسد: سفاح در کوفه متواری بود تا اینکه سپاهیان ابومسلم از خراسان نزد او رسیدند... با او بیعت کردند و او را مهدی وارث امامت خواندند. ر.ک: ابن عمادحنبلی، شذرات الذهب، ج1، ص 179.