- «مقدّمه» 1
- معنای مثل 4
- «بخش اوّل» «تمثیل و جایگاه آن» 4
- اقسام مثل 7
- «فصل 2» «اهمیّت تمثیل و نقش شایان آن» 11
- «فصل 3» «فواید مثال» 20
- اشاره 20
- 1- آشکار نمودن روحیات و تجربیات اقوام 20
- 2- حسّی نمودن مسائل عقلی 23
- 4- تأثیرگذاری بر مخاطب 26
- 3- نزدیک کردن راه و تنزّل معارف بلند 26
- 5- از تلخی پند کاستن (پند در پرده کنایه) 30
- 6- ایجاد تنوّع و انبساط خاطر 31
- 7- انتقال معانی بسیار در قالب الفاظ کم (ایجاز) 32
- 8- آرایش و زینت بخشیدن به کلام 33
- 9- خاموش ساختن افراد لجوج و عنود 34
- «بخش دوم» «تمثیل در قرآن کریم» 35
- 3- نقش تمثیلات قرآن در فهم معارف بلند الهی 38
- 1- جامعیّت و گستردگی 39
- 2- سهولت و قابل فهم بودن 42
- 3- تصویرگری مفاهیم و حیات بخشیدن به الفاظ 48
- 4- استفاده از مظاهر و پدیدههای طبیعی 56
- 5- دقت و واقعیّت (خیالی و خرافی نبودن) 59
- 6- ارتباط و هماهنگی با محیط 63
- 7- تنوّع اسلوب 67
- 8- نظم منطقی (توالی موضوعات) 70
- 9- روش مقایسهای (تقابل و رویاروئی صحنهها 73
- الف) روش مقایسهای در یک آیه: 75
- ب) روش مقایسهای در چند آیه 76
- 10- ایجاز (حذف برخی مقاطع و صحنهها) 78
- اشاره 84
- «بخش سوم» تمثیل در نظام تربیتی قرآن کریم 84
- 1- توجّه دادن به ارزشها و مکارم اخلاقی و بر حذر داشتن از زشتیها و پلشتیها 85
- الف) نمونه هایی از فضایل اخلاقی در تمثیلات قرآنی 86
- 2- استقامت و پایمردی در راه هدف 91
- ب) نمونههائی از رذائل اخلاقی در تمثیلات قرآنی 94
- 2- غیبت 97
- 3- قساوت قلب 100
- 4- علم بیعمل 104
- 5- انفاق توأم با منّت و آزار 107
- الف) تمثیل «مؤمن» و «کافر» در قالب مقایسه 110
- [تمثیلات مقایسه ای برای ترسیم ارزشها و ضد ارزشها] 110
- 1) تمثیل مؤمن و کافر به «زنده» و «مرده» 111
- 2) تمثیل مؤمن و کافر به «بینا و سمیع» و «کور و کر» 115
- 3) تمثیل مؤمن و کافر به «زمین حاصلخیز» و «زمین شورهزار» 117
- 4- تمثیل مؤمن و کافر به «راستان» و «کژان» 120
- 5- تمثیل مؤمن و کافر به «گشاده سینه» و «سینه سخت» 122
- 6- مقایسه «مؤمن» و «کافر» در تمثیلاتی جامع 123
- ب) تمثیل «موحّد» و «مشرک» در قالب مقایسه 125
- 1) تمثیل موحّد و مشرک به «بندهای با یک مولا» و «غلامی چند خواجه» 126
- 2- تمثیل موحّد و مشرک به «انسان آزاده» و «بندهای زر خرید» 130
- 3- تمثیل موحّد و مشرک به «توانمندی گویا» و «گنگی ناتوان» 131
- ج) تمثیل «مؤمن» و «منافق» در قالب مقایسه 133
- 2- ترسیم و تصویر حقایق غیبی، مفاهیم اعتقادی و حالات نفسانی و روحی در قالب امور محسوس و ملموس 135
- الف) نقش تمثیلات قرآنی در تبیین حقایق غیبی 138
- 1- تمثیل ذات پاک خداوند به نور 139
- 2- تمثیل علم نامحدود و بینهایت الهی 142
- ب) نقش تمثیلات قرآن در تبیین مبانی اعتقادی 144
- تمثیل ایمان و کفر به «درخت پاک» و «درخت ناپاک» 145
- ج) نقش تمثیلات قرآن در ترسیم و تجسیم حالات روحی افراد 148
- 1- حالت حرص و ولع شدید عالمان دنیاپرست 149
- 2- حالت ظلمانی که کفّار را احاطه نموده 152
- 3- حالت سقوط و سرنوشت دردناک مشرکین 154
- 4- حالت تحیّر و سرگردانی منافقین 155
- 5- حالت بیثباتی و عدم استقلال منافقین 157
- 3- ارائه الگوها و نمونههای عینی 157
- 1- الگوهائی از زنان مؤمن و کافر 160
- 2- ترسیمی از موضع مستکبران در برابر مستضعفان 163
- 4- برانگیختن نیروی فکر و اندیشه بشر (تشحیذ ذهنی) 165
- 5- عبرت آموزی از وقایع و حوادث تاریخی و تبیین سنّتهای الهی 171
- 1- عاقبت کفران نعمت 173
- 2- سرگذشت عبرتآموز «اصحاب القریه» 176
- 6- آشکار نمودن اصالت حقّ و ناپایداری باطل 181
- 1- تعریف حقّ و باطل 182
- 2- معیارهای تشخیص حقّ از باطل 183
- 3- چگونگی پیدایش باطل 183
- 4- ویژگیها و مشخصات باطل 184
- ب) باطل دنبال بازار آشفته است! 185
- ج) باطل طفیلی است! 185
- د) باطل جولان دارد! 185
- 5- مبارزه حقّ و باطل همیشگی است 186
- 7- تبیین حقیقت دنیا و ناپایداری آن 187
- مثال اول: زینت بیدوام 189
- مثال دوّم: زرق و برق ناپایدار 192
- مثال سوم: متاع غرور 194
- 8- تحقیر آرمانها و مبانی فکری و اعتقادی مشرکین و کفّار 199
- الف) طرد مبانی فکری و اعتقادی کفّار در تمثیلات قرآن 201
- 1- تمثیل کفّار به حیواناتی گنگ 201
- 2- تمثیل اعمال کفّار به سرابی در بیابان 203
- 3- تمثیل اعمال کفّار به خاکستری بر سینه تندباد 205
- 4- تمثیل ورود کفّار به بهشت به داخل شدن شتر به سوراخ سوزن! 207
- ب) طرد مبانی فکری و اعتقادی مشرکین در تمثیلات قرآن 208
- 1- تمثیل تکیهگاه سست مشرکین به لانه عنکبوت 209
- 2- تمثیل معبودهای دروغین مشرکین به موجوداتی ضعیفتر از مگس 213
- 3- تمثیل مشرکین به جوینده آبی که هرگز بدان نرسد! 216
- 4- تمثیل مشرکین به افرادی متحیّر و سرگردان 218
- 9- خاموش ساختن افراد لجوج و عنود 221
- 10- ابتلاء و امتحان برای آشکار نمودن گوهر حقیقت آدمی 224
- «فصل 2» «آثار تربیتی تمثیلات قرآنی» 233
- اشاره 233
- 1- تحوّل آفرینی و نفوذ و تأثیر گذاری عمیق بر دلها 235
- 2- ایجاد نشاط و انبساط خاطر 244
- 3- برانگیختن قوای حسی در جهت اقناع عقلی 246
- 4- گسترش افق فکر و اندیشه انسان 255
- 5- رشد هماهنگ و متعادل غرایز و عواطف بشری 259
- 6- ارتباط دادن آدمی با واقعیّتهای زندگی و بازداشتن از تخیّلات و اوهام 265
- 1- گسترش شعاع تأثیرگذاری 266
- 2- ایجاد ارتباط دقیق و مستحکم بین مخاطب و اهداف دینی و تربیتی 267
- «خاتمه» 268
- فهرست منابع 270
- «فهرست آیات» 275
- فهرست اعلام (اشخاص) 284
دور را نزدیک، و مبهم را روشن میسازد.
الف) نقش تمثیلات قرآنی در تبیین حقایق غیبی
اشاره
به تحقیق میتوان مثالهای قرآن را یکی از جلوههای لطف و رحمت الهی در حقّ آدمی بشمار آورد، چرا که در پرتو این مثالها بسیاری از معانی و مفاهیم غیبی که در حوزه ادراکات بشری نمیگنجد در بهترین و سهلترین روشها، برای انسان تبیین میشود و ذهن انسان میتواند با این حقایق دست نیافتنی ارتباط برقرار کند. پس به عبارتی تمثیلات قرآنی آسمان را به زمین پیوند میدهند و معقول را به محسوس گره میزنند.
در توضیح این نکته باید گفت: امروزه بشر با بسیاری از اختراعات علمی و امکانات و تجهیزات پیچیدهای همچون سفینههای فضائی، ابر رایانهها، وسائل ارتباط جمعی و مانند آنها مواجه است که تا پیش از این برای بشر حتّی درک و فهم چنین صنایع پیشرفتهای ممکن نبود و حتّی در فرهنگ لغات بشری نیز نامی برای این تجهیزات وجود نداشت.
حال تصور میکنید بخواهیم برای فردی که در قرنهای گذشته میزیسته درباره این وسائل و تجهیزات و کارکرد آنها توضیحاتی دقیق ارائه نمائیم و او را با جزئیات این پدیدهها آشنا کنیم. طبیعی است که چنین کاری نقش بر آب زدن است، چرا که آنها نه تنها با نام این تجهیزات آشنا نیستند بلکه از فهم دقیق این امور نیز عاجز و ناتوانند.
برای بشر عادی و مادی نیز درک مفاهیم و حقایق غیبی چنین حالتی داشته و پیمانه عقل و اندیشه وی گنجایش اقیانوس ژرف و بیکران عالم غیب و اسرار و رموز فراوان آن را ندارد.
معانی هرگز اندر حرف ناید که بحر بیکران در ظرف ناید
از این رو خداوند متعال برای تبیین حقایق غیبی و آشنایی و تقریب اذهان بشر با این امور، بر وی منّت نهاده و این حقایق را در لباس تمثیلات و تشبیهات و در لباس